جریان عرفان صورتگرا و وسعت مشرب در ادبیات فارسی

مکاتب ادب فارسی را از جنبه های گوناگون می توان دسته بندی کرد ولی اغلب آنها در دو طبقه عمده؛ یعنی صورتگرایی ومعناگرایی جای می گیرند. مطابق اظهارات اغلب پژوهشگران، عرفان جریانی معناگراست که مولفان آن بیش از چگونه گفتن بهچه گفتن می اندیشند، اما از نگاهی دیگر می توان اذعان کرد که ادیبان جریان صورتگرا نیز از عناصر معنایی مختلفی به عنوانمصالح هنرنمایی خود بهره میبرند. برخی از شاعران جریان صورتگرا در ادبیات فارسی نظیر نظامی و خاقانی بیشتر به عناصرعرفانی جهت ابزار سخنپردازی خود توجه کرده اند و در کنار مسیر اصلی تصوف و عرفان ایرانی می توان از آنها به عنوانصورتگرایان عرفانی یاد کرد. عرفان چه در شکل معناگرا و چه در شکل صورتگرا به ایجاد تفاهم و صلح کل میان انسان، جهانو خداوند اهتمام دارد، اما عرفان صورتگرا به طور اخص به سبب نگاه هنری و تساهل گرا به مضامین صلح آمیز می گراید و ازروشهای فراگیر در جهت گسترش دوستی و عشق بهره می برد. این گونه بلندنظری موجب اشاعه انسان دوستی و مدارا درطریقت های هنری عرفان شده و به تبع آن باعث گسترش صلح در جامعه گشته است. در این مقاله برآنیم تا ضمن اثبات مطلبفوق ویژگی های فکری، زبانی و ادبی این جریان را واکاوی کنیم. این پژوهش از نوع بنیادی و روش آن کتابخانه ای است و ازیافته های آن می توان به ویژگی های فکری عرفان صورتگرا؛ یعنی رمزگرایی پیرامون عناصر ملامتی و وسعت مشرب در نظر وزهدگرایی در عمل و ویژگی های زبانی و ادبی؛ یعنی لفظ اندیشی، بازی با کلمات و تصویرسازی های جزیی اشاره کرد.

کلیدواژه ها:

عرفان ، تصوف ، صورتگرایی ، معناگرایی ، بلندنظری