مقایسه تطبیقی حیاط در تعدادی از خانه های دوره قاجار و پهلوی در شیراز

براساس آثار برجای مانده از سکونتگاه های کهن تاریخی که از هزاره های ششم پیش از میلاد تا کنون در بسیاری از نقاط ایران وجود داشته اند، هر خانه به طور معمول از دو بخش شامل فضای محصور و فضای باز تشکیل میشود. فضای باز شامل حیاط، که نمادی از باغ ایرانی میباشد، درون خانه های سنتی در جوار فضاهای سکونتی و محصور قرار گرفتهاست. در دوره های مختلف به فراخور فرهنگ و عقاید ساکنین، محیط و بسیاری از مسایل دیگر با ایفای نقش و عملکردهای مختلف، به شکلهای گوناگونی درآمدهاست. در شیراز نیز خانه های تاریخی واقع در بافت قدیم، به ویژه فضاهای باز درونیشان شکل های متفاوتی به خود دیدهاند که ضمن تاثیرپذیری از مسایل مختلف اقلیمی، فرهنگی، اقتصادی و غیره، جلوه های متفاوتی از حیاط را در دوره های مختلف، متجلی ساخته است. از این، رو هدف اصلی پژوهش بررسی سیر تحول معماری حیاط و فضای باز مسکونی در گذر از دوره تاریخی قاجار به پهلوی است. در این راستا نمونه هایی بصورت تصادفی از میان خانه های تاریخی5 دوره قاجار و پهلوی از محله های مختلف شیراز انتخاب شد. ده خانهی قاجاری و ده خانه مربوط به دورهی پهلوی بررسی و اطلاعات مربوط به نمونه ها که حاصل مشاهدات و بررسیهای میدانی و اسنادی بودهاست مبنای پژوهش قرار گرفت. نتایج تحقیق برگرفته از بررسی عناصرکالبدی نظیر تعداد و هندسه حیاط، نسبت طول به عرض حیاط، مساحت جداره های صلب و شفاف، و غیرکالبدی مانند جهت گیری حیاط، جهتگیری نسبت به باد غالب، میزان دریافت تابش خورشید و بدنه طبیعی شامل پوشش گیاهی و عنصر آب پرداخته شد که نشان دهنده کم اهمیت شدن نقش عملکردی حیاط به عنوان تعدیلکننده آب و هوا و طراحی و قرارگیری حیاط ها بدون در نظر گرفتن جهت مناسب تابش،باد و استفاده بهینه از انرژی طبیعی و کمرنگ شدن معانی اولیه در گذر از دوره قاجار به پهلوی است.

کلیدواژه ها:

حیاط ، خانه قاجار ، خانه پهلوی ، پایداری انرژی ، عوامل کالبدی ، منظر نرم ، منظر سخت