شمایل شناسی نقاشی دیدار خسرو و شیرین بر سردر حمام گنجعلی خان کرمان

حمام های عمومی در شهرهای اسلامی اهمیت زیادی داشته اند و از مهمترین بناهای شهری پس از مسجد و مدرسه محسوب می شدند. این جلوه گاه معماری ایرانی اسلامی تنها مکانی برای نظافت نبوده بلکه موقعیتمکانی حمام و قرار گرفتن آن در کنار مراکز مهم و اثرگذاری چون بازار و مسجد موجب می گردید تا همواره به عنوان مکان تجمع در وقوع رویدادهای اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. زمینه های مذهبی شکل گیری حکومت صفوی در ایران موجب ترویج فرهنگ وقف و گسترش ساخت بناهای عام المنفعه مانند حمام ها شد که از جمله آنها حمام گنجعلی خان کرمان است که در دوران حکومت شاه عباس صفوی ساخته شد. از دوره ی صفوی به بعد، تصاویر جانوران، انسان و گیاهان به تعداد زیادی بر روی کاشی ازاره ها و آهک بری های سربینه و سردر این حمام نقش بست. این شیوه تا دوره ی قاجار ادامه یافت، لیکن در طرح و تصویر در این دوره دگرگونی خاصی ایجاد شد و تصاویر همگام با تحول فرهنگ و اندیشه و ظهور نقاشی عامیانه بیشتر جنبه ی روایی از داستان های کهن با تاکید و تکیه بر دگرگونی فرهنگ و هنر به خود گرفت. این پژوهش کوشیده است ضمن معرفی حمام گنجعلیخان، به بررسی و تحلیل نقاشی دیدار خسرو و شیرین بر سردر آن و ارتباط این نقاشی با دگرگونی فرهنگی در دوره قاجار از منظر رویکرد شمایل شناسی بپردازد. براساس این رویکرد نقش مایه های هنری باید هم عرض نمونه های ادبی آنها مورد توجه قرار گیرند. از این رو این نقاشی طی سه مرتبه ی توصیف پیشاشمایل نگارانه، تحلیل شمایل نگارانه و توصیف شمایل شناسانه مورد بررسی قرار گرفته است. ترسیم نقاشی دیدار خسرو و شیرین، حاصل ذوق و احساس نقاشی عامیانه بوده که با نقاشی شیرین ناخودآگاه راویتگر دگرگونی آرام جامعه خود در تغییر نقش زنان و ورود بیش از پیش آنان در اجتماع و مناسبات اجتماعی، هنری و فرهنگی ست.

کلیدواژه ها:

نقاشی ، خسرو و شیرین ، حمام گنجعلی خان کرمان ، شمایل شناسی