فرآوری زایدات و کاهش ضایعات محصولات کشاورزی یک راهبرد اساسی برای عبور از کشاورزی معیشتی به اقتصادی

انرژی بکار رفته در تولید کشاورزی از منابع مختلف فسیلی، خورشید و بیولوژیکی و سایر منابع تامین می شود. بدیهی است همین هزینه و انرژی در تولید محصول نهایی، در عین حال صرف تولید بقایای گیاهی، پسماندها و بطور کلی زایدات آن محصول که در فرایند پس از برداشت و یا فرآوری از آن بجا می ماند نیز شده است. بهره برداری بهینه از محصولات کشاورزی صرفا شامل افزایش تولید نمی شود بلکه شامل کاهش ضایعات، استفاده مناسب از زایدات و باقیمانده های ایجاد شده در فرایند تولید تا مصرف نیز می باشد. این در حالی است که اولا حدود 30 درصد از محصولات کشاورزی توسط آفات و بیماری های گیاهی از بین می روند و ثانیا مییزان قابل توجهی از تولیدات کشاورزی و دامی بدون هیچ گونه ارزش افزوده از دسترس خارج می شوند. زایدات کشاورزی سرشار از انواع مواد مغذی و ترکییبات شیمیایی بوده که با بکارگیری تدابیر مناسب از آنها می توان در تولید انواع مواد غذایی و صنعتی و شیمیایی و همچنین تولید انرژی بهره برداری نمود. در حال حاضر سالانه میلیون ها دلار ارز جهت واردات موادی نظیر خوراک دام و طیور، انواع پروتیین های مصرفی انسان و دام، انواع اسیدهای آمینه و آلی مثل لیزین، آلانین، سیتریک، لاکتیک و ....، انواع مواد شیمیایی مثل الکل، فورفورال، پکتین و انواع اسانس برای مصارف غذایی و بهداشتی، انواع کاغذ و خمیر از کشور خارج می شود و این روند رو به رشد است. این در حالی است که زایدات و پسماندهای کشاورزی منبع اصلی تامین مواد مذکور در سایر کشورها برای مصرف یا صادرات به ایران یا کشورهای دیگر است. طبق بررسی انجام شده میزان باقیمانده های محصولات زراعی و صنعتی در 1404 حدود 88/9 میلیون تن و پسمانده های فرآوری محصولات کشاورزی و دامی 17/7 میلیون تن و فضولات دامی بالغ بر 67/5 میلیون تن خواهد بود و در حال حاضر در خوشبینانه ترین ارزیابی ها فقط 20 درصد این زایدات عمل آوری می شود. در برآورد انجام شده ارزش زایدات کشاورزی و دامی در سال 1384 در حدود 20-15 هزار میلیارد ریال بوده است که در صورت فرآوری می توانست به 50 تا 200 هزار میلیارد ریال برسد. در سال 1404 در صورت فرآوری باقیمانده ها و زایدات بالغ بر 100 تا 400 هزار میلیارد ریال افزایش بهره وری در بخش کشاورزی و دامی خواهیم داشت. هدف از ارایه این مقاله معرفی پتانسیل های نهفته در ضایعات و زایدات بخش کشاورزی است. این مقاله بر اساس جمع آوری و دسته بندی یافته های تحقیقاتی دیگران و ارتباط آنها با آمارها و برنامه های موجود تدوین شده است. می توان با تمرکز بر باقیمانده های گیاهی و دامی ضمن ارتقای ارزش افزوده موجب افزاییش اشتغال و شکوفایی بیشتر بخش کشاورزی و صنایع وابسته شد.

کلیدواژه ها:

ارزش افزوده ، پسماند ، زایدات بخش کشاورزی ، ضایعات کشاورزی ، فرآوری