تحلیل هندسه پنهان در نقاشی ایرانی، مطالعه موردی نگاره ای از کمال الدین بهزاد

هندسه پنهان، مختصاتی هندسی است که هنرمند بر اساس آن به ترکیب بندی اثر خود می پردازد و هدف از آن ایجاد یک کل منسجم است به گونه ای که حاوی بیان هنری باشد. این هندسه و تناسبات منطقی آن، از آنجا که به طور محسوس در اثر مشاهده نمی شود، هندسه پنهان و از آنجا که بنیان اثر بر اساس آن پی ریزی شده است، هندسه بنیادین نیز نامیده می شود. در حقیقت در بررسی هندسه پنهان، پژوهشگر به دنبال شناخت اصول هندسی ای است که هنرمند صاحب اثر بر مبنای آن به سامان دهی عناصر موجود در اثر خود پرداخته است. پژوهش حاضر، ضمن بررسی هندسه پنهان موجود در اثر استاد کمال الدین بهزاد، نگاره مجلس سرور به مناسبت مراجعت تیمور به سمرقند از کتاب ظفرنامه تیموری محفوظ در موزه کاخ گلستان تهران، می کوشد با پرداختن به اصول دقیق تناسبات و هماهنگی موجود در اجزای اثر، مسایل و پرسش های زیر را مورد بحث و تحلیل قرار دهد: روشن ساختن چگونگی روابط هندسی پنهان در چیدمان عناصر موجود در ساختار ترکیب بندی نگاره کمال الدین بهزاد و اینکه چگونه می توان به مدد روش تجزیه و تحلیل هندسی، تناسب و هماهنگی میان موضوع اثر و انتخاب نوع زیرساخت هندسی موجود در نگاره را تبیین نمود از اینرو آشکار ساختن زیرساخت هندسی پنهان و نیز هماهنگی ساختار صوری و محتوا در اثر کمال الدین بهزاد موضوع مهمی است که این پژوهش سعی دارد تا در حد توان به شناسایی آن بپردازد. از سوی دیگر شناخت هندسه پنهان و وجوه ناپیدا از عمق و ژرفای ساختار نگاره های بزرگان تاریخ هنر ایران همچون بهزاد در خلق آثار نگارگری در ایران امروز یاری رسان خواهد بود. روند تحلیل فرمی آثار، عمل یا آموزه ای است که بر ساختار صوری و ویژگی های آن تاکید می ورزد. در اینجا مقصود از بررسی و تجزیه و تحلیل هندسی در صورت یا فرم، بررسی کاربرد قراردادهایی است که صرفا جلوه صوری یک اثر و تناسبات پنهان آن را بارز می کند؛ که در این راه از نظریه های بنیادی در دانش هندسه و اصول تناسبات طلایی در شناسایی روابط مطلوب و هندسه پنهان و سنجیده در طرح ریزی های کمال الدین بهزاد بهره گرفته می شود. در نتیجه، با کمک مختصات هندسی و تناسبات منطقی روشن می گردد برای خلق آثاری شگرف، در این نگاره افزون بر اسپیرال هندسی، از تناسباتی بر پایه اعداد اصم و عدد فی نیز استفاده شده که خبر از سیر تکاملی ترکیب بندی در نقاشی ایرانی و رسیدن به اوج تناسبات در زیرساخت نگاره ها دارد.

کلیدواژه ها:

نقاشی ایرانی ، کمال الدین بهزاد ، ترکیب بندی ، هندسه پنهان