بررسی اصول حاکم بر سازمان فضایی مکتب خانه ها و مدارس سنتی قاجاریه

هر مدرسه مکانی مقدسی است که در آن به علم آموزی و فراگیری علمی پرداخته می شود. این نهاد طی گذشت زمان و با توجه به نیاز گسترده بشر به فضای آموزشی دست خوش تغییرات و تحولاتی گشته است. پیش از اسلام، مراکز آموزشی در مجاور کاخ ها و مراکز حکومتی و یا آتشکده ها و نقاطی دور از مراکز تجاری جای داشت. و امکان آموزش علوم مزبور برای عامه وجود نداشت. پس از اسلام، آموزش و پروش از انحصار طبقات ممتاز خارج شد و امکان تحصیل علوم متوسطه و عالی کمابیش برای عده ی بیشتری فراهم گردید. به تدریج همراه با گسترش و پیشرفت علوم دینی و طولانی شدن مدت تحصیل و لزوم اسکان طلاب، زمینه های پیدایش مدارس مهیا گردید. کالبد معماری مدارس سنتی نشانگر یکی بودن محل طندگی و تحصیل، زندگی کنار هم محصیلین، قرار دادن فضای مسجد در مدرسه و استفاده از فضای مسجد به عنوان بخشی از فضای تدریس باعث جاری بودن زندگی در فضای مدرسه، زنده بودن و پویایی محیط آموزشی شده است. در کشور ما مهمترین مراکز تعلیم و تربیت از صدر اسلام تاکنون خانواده، مسجد، مکتب و مدرسه بوده است. این تحقیق سعی دارد تا با روش توصیفی تحلیلی و مقایسه ای و با مطالعات کتابخانه ای و میدانی به ارزیابی و بررسی نوآوری ها و تغییرات موجود در طرح کلی مدارس دوره قاجاریه شیراز بپردازد. بدین منظور پنج باب از مدارس دوره قاجاریه (مدارسی که در دوره قاجاریه ساخته و یا در دوره قبل ساخته شده و در دوره قارجاریه به اوج قعالیت خود رسیدند ) مورد تحلیل قرار گرفته اند. یافته های تحقیق نشان می دهد مدارس دوره قاجاریه چندان پیرو الگوی معماری مشخص نیستند اما دارای پیچیدگی و تنوع فضایی بیشتر می باشند و نحوه آموزش در آن ها مختلف و متنوع است.

کلیدواژه ها:

معماری قاجاریه ، مدرسه ، مسجد ، آموزش و پرورش