رقابت روس و انگلیس در آسیای مرکزی از قرارداد ترکمانچای تا معاهده آخال

در شکست قاجارها از روسیه و تحمیل معاهدات گلستان، ترکمانچای و آخال بر ایران علل و عوامل متعددی دخیل بودند، که از آن جمله می توان به ناکارآمدی رهبران سیاسی، خیانت و جاه طلبی های برخی رجال و شاهزادگان قاجاری، ضعف بنیهی مالی و انسانی، انحطاط و عقب ماندگی قشون قبیله ای ایران و دسیسه و کارشکنی قدرت های استعماری اشاره نمود. بدون شک سیاست های استعماری انگلیس نقش مهمی در تحمیل معاهدات گلستان، ترکمانچای و آخال بر ایران داشت. هر چند نمی توان دسیسه های انگلستان را عامل اصلی شعله ور شدن جنگ های ایران و روس دانست، اما در تشدید و طولانی شدن آن و شکست ایران از روسیه نقش مهمی ایفا کرد.انگلستان تنها قدرتی بود که از جنگ های ایران و روس، و ضعیف و گرفتار شدن هر دو طرف جنگ نفع می برد، چرا که از نظر آنها نه تنها روسیه، بلکه یک ایران قوی هم برای مستعمرهی حیاتی این کشور یعنی هند، تهدید تلقی می شد. پس باید هر دو کشور درگیر یک جنگ طولانی و فرسایشی می شدند. با این حال در رقابت های استعماری بین سه کشور انگلیس، روسیه و فرانسه در اوایل قرن نوزدهم، و دسته بندی ها و دشمنی های حاصل از آن، انگلیسی ها در مقاطعی در کنار روس ها قرار گرفتند تا با کمک نظامی این کشور بتوانند بر مهمترین تهدید خود یعنی ناپلیون غلبه کنند. از سویی از نظر انگلیسی ها روسیه فقط تا حد معینی که برای هند خطری نداشته باشد می توانست در خاک ایران پیشروی نماید. به همین جهت هم در موقع مقتضی وارد عمل شده و زمینهی انعقاد معاهدات مزبور را فراهم می ساختند. در این پژوهش روش تحقیق توصیفی - تحلیلی می باشد و سعی بر این است با نگاهی عینی به وقایع و حوادث مستند تاریخی که در منابع دست اول آمده به تبیین تاریخی موضوع بپردازد .

کلیدواژه ها:

معاهدات گلستان ، ترکمانچای ، آخال ، روسیه ، انگلیس