تاثیر تنش شوری بر عملکرد ارقام تجارتی آفتابگردان در مناطف خشک

در حال حاضر استفاده از منابع آبهای سطحی به دلیل افزایش بی‌رویه مصرف آن در بخشهای کشاورزی، صنعت و غیره باعث کاهش دسترسی به منابع آبهای مرغوب گردیده است. لذا شناخت روشهای مدیریتی و زراعی اصلاحی که بتوان از آبهایی با کیفیت پایین‌تر (شور و لب‌شور) استفاده نمود روز به روز نمایان‌تر می‌شود. مشکل شوری در بسیاری از نواحی خشک و نیمه‌خشک دنیا از جمله شمال آفریقا، نواحی وسیع در پاکستان، ایران، عراق، مصر و ایالات متحده آمریکا تولیدات کشاورزی را محدود می‌کند و شوری خاک در بسیاری از نواحی یاد شده در حال افزایش می‌باشد. تعیین واکنش و عکس‌العمل گیاهان و محصولات مختلف نسبت به شوری آب آبیاری با توجه به وسعت نسبتاً زیاد اراضی شور و سدیمی و منابع آب با کیفیت از نظر سازش‌پذیری به مناطق معتدله می‌باشد و از خصوصیات ویژه‌ای جهت کشت در مناطق خشک و نیمه‌خشک برخوردار است و سطح زیر کشتآن در استان اصفهان (حدود 200 هکتار) می‌باشد. آفتابگردان به عنوان یک گیاه نسبتا حساس به شوری خاک مطرح می‌باشد ولی گونه‌هایی از آن نسبت به بقیه متحمل‌تر شناخته شده‌اند(10). آستانه تحمل به شوری آفتابگردان 3/2دسی زیمنس بر متر می‌باشد. این گیاه در هدایت الکتریکی 2/3، 7/4 و 3/6 دسی زیمنس بر متر به ترتیب 10، 25 و 50 درصد کاهش عملکرد نشان داده است اما آستانه شوری آب آبیاری در مورد آفتابگردان در خاکهای شنی، لومی و رسی به ترتیب 5/7، 4/3، و 5/2 دسی زیمنس بر متر گزارش شده است(8). نتایج یک تحقیق در منطقه رودشت اصفهان بر روی رقم زاریا نشان داده است که عملکرد آفتابگردان تحت شرایط آبیاری با آبهایی با هدایت الکتریکی 1/6 و 5/10 دسی زیمنس بر متر به ترتیب 38 و 80 درصد نسبت به آبیاری با غیر شور کاهش داشت(3). امروزه یکی از اهداف مهم بهنژادی گیاهان افزایش تحمل به شوری و ایجاد ظرفیت مناسب جهت مقابله با مشکل شوری زیمنهای زراعی است که با آب شور آبیاری می‌گردند، تا در این راستا بتوان تولید محصولات کشاورزی را با حداقل زیان تحت شرایط شور امکان‌پذیر ساخت. اثرات نامطلوب شوری بر رشد گیاه تاثیر می‌گذارد ولی معمولاً حساسیت یک مرحله از رشد نسبت به مرحله دیگر آن متغیر است(2). همچنین عواملی نظیرگونه گیاهی، درجه حرارت محیط، ترکیب نمک خاک یا آب، مرحله رشد گیاه و واریته روی تحمل و مقاومت گیاه در برابر شوری اثر می‌گذارد.(5) تفاوتهای گسترده‌ای در بین گونه‌های گیاهی و حتی ارقام مختلف یک گونه از نظر مقاومت به شوری گزارش گردیده است(4). ماس و هافمن (1997) معادله زیر را برای عکس‌العمل یک گیاه نسبت به شوری آب آبیاری ارائه نمودند. Y/Ym=100-B(ECe-A) برسلر و همکاران (1982) یک تابع عکس‌العمل نسبت به شوری آب آبیاری پیشنهاد کردند که به مقدار کاربرد آب بستگی دارد. آنها نشان دادند که با مصرف آب به مقدار کم در طول فصل (کم آبیاری) هیچ آستانه شوری نمی‌توان تعریف کرد. بر پایه مدل مذکور، برسلر (1987) یک تناسب خوب و جالب بین داده‌های اندازه‌گیری شده و شبیه‌سازی شده برای تاثیرات کیفیت آب آبیاری و شوری خاک بر روی عملکرد آفتابگردان و عکس‌العمل آن نسبت به هدایت الکتریکی عصاره اشباع یافت. لتی و دینار (1986 و 1985) نیز مدل برسلر و هافمن (1982) را برای محاسبه تابع تولید محصولات مختلف با ازاء آب آبیاری تکمیل کردند. این مدل تناسب خوبی با داده‌های مزرعه برای پنبه پیش‌بینی می‌کند. آنها بیان کردند که با افزایش شوری و کاهش مقدار آب آبیاری حد آستانه تحمل پنبه به شوری آب آبیاری کاهش می‌یابد.