تطبیق جرایم اقتصادی اختلاس و تصرف غیرقانونی و پولشویی در حقوق کیفری ایران (رویکرد تطبیقی و مقایسه ای)

برای جرایم اقتصادی عناوینی چون مفاسد اقتصادی، اختلاس و تصرف غیرقانونی و پولشویی به کار می رود. آنچه امروزه به جرم اقتصادی مشهور شده است، متضمن لطمه شدید به نظام اقتصادی هر کشور و نیز نظام اقتصادی بین المللی یعنی چرخه تولید، توزیع، حمل و نقل، مصرف و پول است،جرایم اقتصادی بالطبع دارای اثر های گوناگونی در ابعاد مختلف اجتماعی نیز هستند. جرم اختلاس و تصرف غیر قانونی از جمله جرایم علیه آسایش عمومی هستند که در ابعاد و جنبه های چندی با یکدیگر اشتراک دارند و در پاره ای دیگر متفاوتند. آنچه بیش از همه این دو جرم را به یکدیگر شبیه می کند ، وصف و خصوصیت مرتکب آن است که در هر دو مورد ، مرتکب باید مستخدم دولت و یا شخص در حکم مستخدم دولت باشد. مبنای اصلی تفاوت و جدایی این دو جرم نیز نوع و چگونگی رفتار مجرمانه است ؛ به این ترتیب که مصادیق رفتار مجرمانه در اختلاس برداشت و تصاحب و در تصرف غیر قانونی استعمال ، استفاده یا به مصرف رساندن غیر مجاز است.اختلاس فقط شامل اموال منقول می شود ، ولی هر دسته اموال منقول و غیر منقول ، موضوع تصرف غیر قانونی قرار می گیرند . وجوه نقد اصولا موضوع تصرف غیر قانونی قرار نمی گیرند ، زیرا به صرف برداشت این وجوه جرم اختلاس به صورت تام واقع خواهد شد . در مورد سایر اموال باید با توجه به نحوه مداخله و سایر شرایط و اوضاع و احوال که ارتکاب عمل را فرا گرفته به تحلیل موضوع پرداخت .در صورتی که احراز واقع میسر نگردید ، با توجه به این که اختلاس در بعد رکن مادی و روانی به شرایط و جزایی بیش از تصرف غیر قانونی نیاز دارد و با تمسک به قاعده این تفسیر به نفع متهم ، مداخله انجام پذیرفته را باید تصرف غیر قانونی به حساب آورد ،نه اختلاس. پولشویی فرایندی است که طی آن درآمد ناشی از جرایمی مانند قاچاق مواد مخدر ، قاچاق اسلحه و کالا ، قاچاق انسان ، رشوه ، اخاذی ، کلاهبرداری و... را که پولی نامشروع و غیرقانونی است ، به پول مشروع و قانونی تبدیل می شود . گرچه تلاش زیادی در جهت مبارزه با پولشویی صورت گرفته ، اما به علت پیچیدگی عملیات پولشویی و گستردگی آثار و تبعات منفی اقتصادی و اجتماعی آن و فقدان تحقیق و پژوهش های لازم در جهت تبیین این جرم در کشورهای در حال توسعه به ویژه ایران ، موفقیت زیادی حاصل نگردیده است. در این مقاله ضمن اشاره به تحول قانونگذاری در مورد هر یک از جرایم یاد شده ، تعریفی از آنها ارایه خواهیم داد . سپس در قسمت بحث و بررسی ، آنها را از لحاظ رکن مادی و رکن معنوی مقایسه و مطالعه خواهیم کرد . در مبحث رکن مادی از موضوع جرم ، وصف و خصوصیت مرتکب ، رفتار مجرمانه و نتیجه مجرمانه سخن می گوییم . از آنجا که تمایز و تفاوت عمده این دو جرم در رفتار مجرمانه است ، در ضمن بحث از رفتار مجرمانه ، موارد متشبه را نیز بررسی خواهیم کرد . در بحث رکن معنوی راجع به علم و آگاهی مرتکب ، سوء نیت عام و سوء نیت خاص در هریک از جرایم یاد شده مطالبی ارایه می شود و در خاتمه به نتیجه گیری خواهیم پرداخت.

کلیدواژه ها:

اختلاس ، تصرف غیر قانونی ، پولشویی ، برداشت ، تصاحب ، خیانت در امانت