توسعه یک شاخص ترکیبی چند متغیره بر پایه تحلیل مولفه مبنا برای ارزیابی خشک سالی های آب – هواشناختی در جنوب شرق ایران (مطالعه موردی: حوضه سد پیشین)

خشکسالی یک ناهنجاری اقلیمی است که با کمبود (نبود) بارش و مهیایی منابع آب در پهنه جغرافیایی بزرگ پیوند داشته و در طول دوره قابل توجهی از زمان گسترش می یابد که می تواند بخش های مختلف از زندگی و محیط زیست را متاثر سازد. نمایه های زیادی برای پایش شرایط خشکسالی توسعه یافته اند. گسترش فضایی، زمانی و شدت (سختی) خشک سالی با استفاده از این شاخص ها مشخص می گردد. در این بررسی، یک شاخص ترکیبی برای ارزیابی خشکسالی های تلفیقی (آب- هواشناختی) در جنوب شرق ایران توسعه داده شده است. شاخص ترکیبی به طور جامع همه اشکال فیزیکی خشکسالی (هواشناختی، آب شناختی و کشاورزی) را از طریق انتخاب متغیرهای مرتبط به هر نوع خشکسالی شامل می شود. در این بررسی، ارزش های روزانه شاخص خشکسالی موثر و شاخص خشکسالی جریان رودخانه ای تحت یک تحلیل مولفه مبنا قرار گرفته و براساس مولفه نخست آن، ارزش شاخص ترکیبی واحد به دست آمده است. دوره مورد بررسی از سال آبی 61-1360 تا 90- 1389 شمسی و سرآغاز سال آبی نیز از ماه مهر تعیین گردیده است. بر اساس نتایج شاخص ترکیبی، یک دوره بزرگ خشک سالی از سال آبی 79-1378 الی 85-1384 در جنوب شرق ایران حاکم بوده است که شدت آن در سال آبی 83-1382 فوق العاده زیاد بوده است. توزیع فضایی بارش ایران در این هنگام نیز آشکار می سازد که در فصل های پاییز و زمستان مقدار دریافتی بارش در منطقه جنوب شرق ایران بسیار ناچیز بوده است. روش شناسی شاخص ترکیبی خشکسالی، یک رویکرد عینی و واضح برای توصیف شدت خشکسالی های تلفیقی فراهم می کند. شاخص مزبور به خوبی قادر به نمایش رفتار خشکسالی های آب- هواشناختی محدوده مورد مطالعه بوده و به عنوان شاخص ترکیبی جدید برای پایش و ارزیابی خشکسالی منطقه ای توصیه می گردد.

کلیدواژه ها:

خشکسالی آب هواشناختی ، شاخص ترکیبی خشکسالی ، تحلیل مولفه مبنا ، حوضه سد پیشین ، جنوب شرق ایران