بررسی مبانی فقهی وقف پول و سهام

وقف به معنای حبس مال و استفاده از منفعت آن برای اهداف خاص، از رفتارهای بشری در اعصار مختلف بوده است که با ظهور اسلام و تاکید دین مبین بر اهمیت آن، در دوره های بعدی و در جوامع اسلامی به خصوص ایران، جایگاهی رفیع تر یافته است. این عنوان پیش از اسلام بین پیروان همه ادیان در غرب و شرق متداول بوده و اداره معبدها، صومعه ها، آتشکده ها، زندگی اسقف ها، موبدان و کاهنان از منافع موقوفات بوده است. بعد از ظهور اسلام نیز این روش پسندیده از زمان تشریع و روزگار رسول خدا (ص) تا به حال ادامه دارد. جوامع عربی و اسلامی از صدر اسلام با سنت حسنه وقف آشنا شدند و با تداوم عمل به این سنت نیکو در گذر زمان، وقف از جهات قانونی و سازمانی و اداری و وظایف تشکیلاتی دارای نظام کاملی شد. در خصوص ایران و تاریخچه وقف در آن نیز می توان اذعان کرد احسان و نیکوکاری بخش مهمی از فرهنگ دینی و ملی مردم ایران به شمار می آید و گستردگی وقف در ایران نشان از اهتمام تاریخی مردم این مرز و بوم به امور خیریه و نیکوکاری دارد. همچنین از جمله موضوعاتی که امروزه در کشورهای پیشرفته جهان مطرح است، مقوله وقف و مسایل پیرامون آن می باشد. در ممالک غیر اسلامی نیز مشاهده می شود، ثروتمندان به ویژه در سنین بالا تمایل دارند بخشی از ثروت خود را برای اهداف خیرخواهانه وقف کنند. وقف در کشورهای پیشرفته ی جهان، همچون سایر نهادهای مالی با کارآیی قابل توجه شکل گرفته و به سازوکاری جهت تخصیص بهینه دارایی ها، تحقق اهداف اجتماعی و تقویت بازار سرمایه انجامیده و مساله سرمایه گذاری در وقف جایگاه ارزشمندی یافته است، اما در کشورهای اسلامی لزوم حفظ عین موقوفه، محدودیت تبدیل آن و عدم جواز وقف پول از موانع حضور اوقاف در بازار سرمایه است و چون سرمایه گذاری عموما با تبدیل مال به پول میسر می گردد، این سوال مطرح می شود که آیا وقف پول و اسناد سهام امکان پذیر است به نظر می رسد وقف از جمله نهادهای مهمی به شمار رود که با توجه به مقتضیات زمان و مکان ضرورت باز تعریف مصادیق و همچنین، قوانین موضوعه راجع به آن، احساس می شود تا بدین وسیله بتوان پیرامون مسایل مستحدثه ای همچون وقف پول و اوراق سهام نظیر سهام شرکت ها و ابدال و استبدال در خصوص موقوفات مخروبه یا مشرف به خرابی و یا از حیز انتفاع خارج شده و تبدیل آن به سهام و... ارایه طریق کرد. در این مقاله سعی شده است تا با روشی توصیفی و تحلیلی این مساله به توجه به مبانی فقهی و حقوقی آن بررسی گردد. در جمع بندی این مقاله آمده است استفاده از روش های نو در وقف مانند ایجاد بانک پول و وقف سهام شرکتهای اقتصادی موجب می شود که غالب افراد جامعه احساس کنند که می توانند در این مسیر ارزشمند حرکت نمایند. گسترش وقف پول و اوراق بهادار نیازمند فرهنگ سازی است. بایستی در این زمینه تبلیغ لازم صورت گیرد؛ کما اینکه در گذشته در مورد دارایی های ثابت، تبلیغات و فرهنگ سازی زیادی صورت گرفته تا خیرین، زمین، مسجد، مدرسه، دکان و مانند آن از دارایی های خود را، در راه خدا وقف کنند، در حوزه وقف پول و اوراق سهام نیز می باید فرهنگ سازی و اطلاع رسانی عمومی نمود. در این صورت است که وقف از حصار تنگ ثروتمندان خارج شده و به عنوان یک فرهنگ در جامعه ظهور خواهد کرد و در نتیجه آثار و خیرات آن نیز به نحو بارزتری در جامعه تحقق خواهند یافت.