بررسی سیر عملکرد، تغییر فرم و کاربری چهارطاقی ها در معماری ایرانی (ایران باستان و ایران بعد از اسلام)

این پژوهش به بررسی سیر عملکرد، تغییر فرم و کاربری چهارطاقی ها (گنبد روی گوشواره) در معماری ایرانی به عنوان ارمغان معماری ایران به جهان می پردازید. مسئله پژوهش عبارت اند از: کاربری اصلی چهارطاقی ها چه بوده است و در بازیابی معماری ایرانی بعد از اسلام به چه دلیل از آن ها استفاده شده است؟ علت تبدیل چهار طاقی ها به اماکن مقدس و فضای نیایشی (مسجد، مقبره) و نشانه شهری (میل راهنما، گنبد) چیست؟ تحقیق از نوع بنیادی (نظری) با روش توصیفی می باشد. داده های حاصل از پژوهش با روش توصیفی (جدول سازی) و مقایسه ای تحلیل گشته اند. بر اساس بررسی های صورت گرفته، نگارندگان بر این باورند که در مجموع پنج الگوی (شکلی، عملکردی، سازه ای، ریشه ای و مفهومی)، چهار دیدگاه مفهومی (نیایشی، نشانه ای، رصدخانه ای و مفهومی) و سه الگوی عملکردی (نیایشی، نشانه ای و رصدخانه ای) برای چهار طاقی ها تبیین پذیر است. 1. عدم تضاد در بین فرضیات موجود در مورد عملکرد چهارطاقی ها و امکان جمع بندی آن ها 2. مکان یابی چهارطاقی ها در نقاطی صورت گرفته تا رویت خورشید امکان پذیر باشد. این امر سبب می شده چهارطاقی ها به صورت نشانه دیده شوند 3. آیین های نیایشی، موقعیت یابی خورشید توسط چهاطاقی ها و شناسایی ایام سال جهت برگزاری مراسم آیینی. انجام مراسم آیینی در کنار عناصر طبیعی (کوه، درخت، چشمه) و وجود چهار طاقی در ارتباط با این عناصر 4. استفاده از چهارطاقی ها در قرون اولیه اسلامی به عنوان مسجد و در دوره های بعد به عنوان مقبره، نشان از ارتباط این گونه بناها قبل از اسلام با عملکردهای نیایشی و عبادی داشته است 5. بعد از اسلام در تبدیل چهارطاقی به مسجد جهت قرار گیری چهارطاقی نسبت به قبله مناسب بوده است و با توجه به عملکردهای نیایشی آن ها، برخی از چهارطاقی های قبل تبدیل به مسجد شده اند.

کلیدواژه ها:

معماری ایرانی اسلامی ، چهارطاقی ها ، اماکن مقدس و نیایشی ، رصدخانه خورشیدی ، مسجد ، مقبره