نقش خراسان در شکل گیری هنر اسلامی به ویژه فلزکاری بر اساس متون تاریخی و آثار فلزی

خراسان یکی از قطب های مهم و تاریخی ایران است که علاوه بر آنکه محدوه بسیار وسیعی از سرزمین ایران را به خود اختصاص داده است، در مسیر راه ابریشم قرار دارد. نیشابور یکی از مراکز تاریخی حوزه خراسان است که لایه های مختلفی از آثار هنری کهن در آن کشف شده است. نمونه های تاریخی متعلق به دوره اسلامی از قرن 2-6 ه.ق نیز در این منطقه کشف شده است. با توجه به اینکه حوزه شمال شرقی ایران و به شکل ویژه خراسان و ماورائ النهر آخرین سرزمین های غارت شده توسط مهاجمان عرب است، این خطه در حفظ و اشاعه هنر دوه ساسانی نقش بسزایی داشته است. مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که نقش خراسان در شکل گیری هنر اسلامی و انتقال تاثیرات هنر ساسانی به هنر دوره اسلامی چگونه است و این حضور در متون تاریخی چگونه بیان گردیده است. هدف از تحقیق، تبیین نقش فعال هنرمندان و مردم خراسان در شکل گیری هنرهای مراکز اصلی اسلامی، بغداد، موصل و...است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است و روش گردآوری مطالب به شیوه کتابخانه ای و گردآوری مطالب به شیوه متن خوانی و تصویربرداری است. روش تجزیه و تحلیل کیفی است. فرضیه اصلی تحقیق انتقال برخی از ویژگی های هنر ساسانی به هنر اسلامی از طریق هنرمندان خراسان است. بر این اساس می توان این نکته را بیان کردکه هنرمندان حوزه خراسان و ماوراء النهر در زمینه فلزکاری پیرو سبک ساسانی بوده اند و بر اساس متون تاریخی و آثار به دست آمده یکی از کانون های اصلی انتقال هنر ایرانی به بغداد، موصل، قاهره و سپس اسپانیا بوده اند. این انتقال از طریق مهاجرت مردم، بازرگانان و هنرمندان خراسان به مراکز امن و پر رونق حکومتی اتفاق افتاده است. این حضور به شکلی است که در این مراکز اسلامی قشری از مردم خراسانی ها بوده و اصناف و بازرگانان خراسان سهم عمده ای در رونق مراکز حکومتی داشته اند. آثار هنری متعلق به خراسان به ویژه فلزکاری های سده های اولیه عمیقا تاثیرات فلزکاری ساسانی را نشان می دهد و دردوره سلجوقی و تیموری، خراسان از مراکز اصلی فلزکاری بوده است.

کلیدواژه ها:

خراسان ، هنراسلامی ، فلزکاری ، متون تاریخی