میراث هنر کتیبهنگاری در بناهای ایران اسلامی (قرن پنجم تا نهم هجری قمری)

با توسعه و پیشرفت هنر معماری در سرزمینهای اسلامی و با ممنوعیت نمایش نگارههای انسانی و حیوانی در اسلام، خط عربی که زبان وحی بود در کنار مضامین گیاهی و هندسی، بهعنوان یک عنصر تزئینی مطرح شد. این ترکیب درغالب کتیبهنگاری، شکلی جدید و بیسابقه از تزئین و آرایش، در معماری بناهای مذهبی اسلام به وجود آورده و بهنوعی مهر معرفی هنر اسلامی گردید. در معماری ایران پس از اسلام، طراحی و ساخت کتیبه در بناهای مذهبیبهتمامی روشهای رایج در معماری هر دوره صورت پذیرفت. بهطوریکه اوج هنرهایی مانند گچبری، آجرکاری و کاشیکاری در این کتیبه ها نمایان گردید. هنرمندان در این دورهها طرحهای زیبایی از ترکیب خطوط کوفی، نسخ، ثلث و غیره را در ترکیب با نقوش اسلیمی و هندسی در غالب کتیبهها به وجود آورند. این روند در ابتدای قرن پنجمهجری بهصورت فرمهای ساده و تزئینات اندک اجرا میگردید اما بهمرور زمان زیباتر، پرکارتر و پیچیدهتر شد. امروزه با بررسی کتیبههای بهجامانده از هر دوره میتوان علاوه بر دستیابی به اطلاعات مذهبی، تاریخی و اجتماعی، به اسلوبهای خاص معماری و سایر هنرهای وابسته به آن پی برد. در این مقاله بر آنیم تا نگاهی داشته باشیم بر ارزشها، اسلوبها و سیر هنر کتیبهنگاری در سه دوره سلجوقی، ایلخانی و تیموری.

کلیدواژه ها:

کتیبه ، بناهای اسلامی ، خط ، تزیینات ، معماری