اسکان عشایر در منطقه بهار: کالبد گشایی یک تجربه

قرق بهار (چمن انداجین) یکی از مناطقی است که بر اساس مطالعات انجام شده برای اسکان هم از دیدگاه مسئولین اجرایی و برنامه و هم از نظر عشایر، مناسب تشخیص داده شد و دارای برنامه ای مدون جهت اسکان گردید. چمن انداجین از قدیم ییلاق عشایر تیره میرزایی و تیره ناصری از طایفه مرشدی که از ایل ترکاشوند می باشند بوده ، عشایر به علت مشکلات کوچ به ویزه مشکلاتی که در قشلاق جهت بهره برداری از مرتع خود در منطقه سراب ماران نهاوند داشته اند تمایل خود را به اسکان در چمن انداجین اعلام کردند و با توجه به سیاست های اتخاذ شده در آن مقطع زمانی برنامه اسکان آنها با استقبال دستگاه دولتی ذیربط مواجه گردید و پس از چندی با تدوین طرح جامع آن سعی شد که به عنوان یکی از مناطق الگو و نمونه معرفی گردد و چمن انداجین را «الگوی موفق توسعه» گفتند. با گذشت چندین سال اکنون به نظر می رسد زمان ارزیابی فرا رسیده است این مقاله درصدد است به بررسی این تجربه ، محدودیت ها ف مقدورات، نکات مثبت و منفی این طرح بپردازد و در حد امکان چراغی بیافروزد فرا راه آینده. در این تحقیق از روش های مطالعات اسنادی و کتابخانه ای (با مراجعه به گزارشات ، مکاتبات و ... ) و روش مطالعه میدانی ، مصاحبه باز و نیز تکیمل پرسشنامه بهره گیری شد تمامی 68 خانواری که در ابتدا در طرح اسکان در منطقه حضور داشتند شناسایی شده و از جهت محل سکونت ، شغل، انشعاب خانوارهای جدید از آنها ، تحصیلات اعضای خانوار و امثال آن مورد بررسی قرار گرفتند در 30 مورد از خانوارها به طور نمونه ای پرسشنامه ای تکمیل گردید. در این پرسشنامه ضمن کسب اطلاعاتی از ویژگی های اقتصادی و اجتماعی خانوارها، در خصوص انگیزه تصمیم به اسکان ، چگونگی برخورد دستگاه های ذیربط ، نحوه پیگیری از سوی دولت و مردم و برنامه آینده زندگی آنها پرسیده شد. به رغم برنامه طراحی شده، تمامی 68 خانوار عشایر به جای اسکان در قرق بهار در دیزج که قبلا یک روستا بوده و اکنون یکی از مناطق حاشیه ای شهر همدان می باشد اسکان یافه اند. از مرتعی با وسعت بیش از 1200 هکتار در چمن انداجین که انگیزه اصلی حضور عشایر در این منطقه بوده اکنون به علت دست اندازی های بی حد و حصر تنها 274/5 هکتار باقی مانده است. به علت بهره برداری زیاد از آب های زیرزمینی ، سطح آب زیرزمینی که در این منطقه بسیار بالا بوده و اصولا علت وجودی چمن انداجین همین وضعیت بوده پایین رفته و باعث کاهش بسیار در پوشش گیاهی محدوده و تغییری اساسی در پوشش گیاهی آن شده است. محدوده مذکور به علت حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق برای تامین آب شرب همدان به شدت مورد توجه امور آب و دیگر مسئولین استان قرار گرفته است با وجود برقرار شدن امکان بهره برداری از آب و برق در محل طرح هیچ یک از خانوارها جز در فصل بهار و تابستان در منطقه حضور نمی یابند احداث دیگر تاسیسات پیگیری نشده و مردم نیز اقدام به ساخت و ساز واحد مسکونی قابل استفاده در تمام سال در این منطقه ننموده اند در مقابل تمامی خانوارها در دیزج دارای واحد مسکونی می باشند با توجه به اینکه قبل از ایجاد طرح مذکور به علت مشکلات قشلاق و نزدیکی ییلاق چمن انداجین به شهر همدان بسیاری از خانوارها به جای رفتن به قشلاق، به دیزج می رفته اند و با افزایش امکانات شهری در دیزج اکنون به نظر می رسد تنها در صورت وجود کلیه امکانات در محل پروژه و با طلب اعتبارات زیاد برای احداث مسکن و دامداری حاضر به رفتن به دیزج می باشند. عدم مطالعه دقیق اقتصادی – اجتماعی از وضعیت خانوارهای مشمول طرح، عدم توجه به ویژگی های خاص جغرافیایی منطقه ، عدم توجه به روند تغییر در سطح آبهای زیرزمینی و پوشش گیاهی و بسیاری از موارد ضروری دیگر در محدوده انتخاب شده برای اسکان و عدم وجود تشکیلات حمایت کننده به ویژه در زمینه حفاظت از مرتع از جمله علل بروز وضعیت کنونی طرح می باشد.

کلیدواژه ها:

برنامه اسکان ، بهره برداری از آب زیرزمینی ، حفاظت از مرتع ، امکانات شهری