نقدی بر اتحاد حاس به محسوس و متخیل به متخیل، بر اساس قاعده عاقل و معقول

در بحث اتحاد عاقل و معقول ملاصدرا تلاش کرده که اتحاد نفس را با صور محسوسه و متخیله و نیز با صور معقوله از نوع وجودی، که آن هم از مراتب تشکیکی وجود است جلوه دهد.گر چه ملاصدرا به استادی و روشی مورد قبول این اتحاد را شرح و بسط داده است، ولی این نظر اونمی تواندبه طور صریح و واضح قاعده فوق را که بر گرفته از عوالم وجودی عقلی و یا مثالی است به طور فلسفی شرح و تفسیر نماید. او ناگزیراست در اثبات این امر هم از عالم وجود که حقیقت است بهره گیرد و هم از عالم محسوس و خیال، البته نه آن عالم محسوس و خیال وجودی در قوس نزول، که خود قائل به آن است، بلکه در عوالمی که بنابر قول مشایین به خصوص ابن سینا، که به واسطه تجرید شکل می گیرند، چرا که اگر این آمیزه از صور وجودی در قوس نزول، و صور تجردی براساس قوس صعود صورت نگیرد، ما نمی توانیم معنی درستی ازاتحاد نفس با صور را تبیین کنیم. آمیختگی بین مفهوم وجود که بدیهی ترین مفاهیم است با حقیقت وجود که غریب ترین حقیقت وجودی است، می تواند بزرگ ترین پلی باشد برای اتحاد نفس با کلیه صور ادراکیه انسان، و بدین ترتیب در سایه آن می توانیم اتحاد نفس را به نحو آشکاری بیان نماییم، هم چنان که اسماء و صفات حق توانسته اند بهترین پل ارتباطی بین مفهوم وجود و حقیقت ذات را بر قرار کنند. ملاصدرا هم چنان که نفس را، که فاقد هر گونه صور است موجد و انشاء کننده صور محسوسه و خیالیه می داند، باید هم چنین نفس راموجد صور معقوله نیز بداند، چرا که در بحث اتحاد وجودی هیچ گونه تفاوتی بین مراتب آن در ادراک وجود ندارد، چون ملاصدرا خود همه ادراکات را از نوع وجودی می داند، و در هر کدام از آن ادراکات باید از مرحله ماده گذر کرد. حتی در مرحله عقل بالفعل به واسطه پیوند عقل با بدن و ماده احتمال بروز خطا در اتحاد عاقل و معقول وجود دارد، وقتی در چنین وضعیتی قادر نباشیم درستی این رابطه را بر قرار سازیم در مورد اتحاد نفس با صور محسوسه و متخیله چه باید کرد.

کلیدواژه ها:

حاس بالفعل ، محسوس بالفعل ، محسوس بالعرض ، معقول بالذات ، معقول بالعرض