تحلیل کارکردی اختلالات رفتاری کودکان: از ارزیابی مبتنی بر تحلیل رفتار کاربردی تا مداخلات خانواده محور

هدف: پژوهش حاضر با هدف درک عمیق تجربه زیسته والدین ایرانی از کارکرد رفتارهای مشکل دار شدید فرزندانشان و بررسی امکان انتقال دانش تحلیل کارکردی مبتنی بر ABA به خانواده ها از طریق یک فرآیند کاملا مشارکتی انجام شد. روش: مطالعه کیفی با رویکرد تحلیل مضمون براون و کلارک (نسخه ۲۰۲۲) بر روی ۱۸ خانواده دارای کودک ۴ تا ۱۲ ساله با اختلالات رفتاری شدید (اوتیسم، ADHD، نافرمانی مقابله ای و …). داده ها از طریق ۵۴ مصاحبه نیمه ساختاریافته عمیق، ۱۰۸ ساعت مشاهده مستقیم و ثبت A-B-C-A در محیط طبیعی، یادداشت های میدانی گسترده و اسناد خانوادگی جمع آوری و تا رسیدن به اشباع نظری تحلیل شدند. اعتبار پژوهش از طریق مثلث وارسازی منابع و تحلیلگران، عضوگردانی گسترده، بررسی همکار، ممیزی خارجی و زنجیره کامل ممیزی تامین گردید. یافته ها: چهار مضمون اصلی استخراج شد: (۱) برچسب زنی هویتی به کودک به جای تحلیل کارکردی، (۲) کارکردهای پنهان فرهنگی-خانوادگی رفتار، (۳) شکاف عمیق میان کارکرد عینی و کارکرد درک شده والدین، و (۴) تحول سریع درک والدین در فرآیند ارزیابی کارکردی مشارکتی. اجرای مدل پنج مرحله ای «ارزیابی کارکردی مشارکتی خانوادگی» (FPFA) در ۱۴ خانواده منجر به افزایش همخوانی درک والدین از ۲۸٪ به ۹۱٪ و کاهش میانگین ۷۴٪ شدت رفتارهای مشکل دار در پیگیری سه ماهه گردید. نتیجه گیری: موفقیت مداخلات مبتنی بر ABA در ایران در گرو عبور از مدل سنتی درمانگر-محور و حرکت به سوی مشارکت فعال والدین در کشف کارکرد رفتار است. مدل پیشنهادی FPFA به عنوان یک پروتکل بومی شده، قابل اجرا و عمیقا انسانی می تواند شکاف میان دانش علمی و تجربه زیسته خانواده های ایرانی را به طور موثری پر کند.

کلیدواژه ها:

تحلیل رفتار کاربردی ، سبک زندگی سالم ، هویت جمعی سلامت محور ، خانواده