بازنمایی مولفه های تربیت اخلاقی در کتاب های درسی ابتدایی: یک مطالعه فراترکیب

این پژوهش با هدف توصیفی- تحلیلی بازنمایی مولفه های تربیت اخلاقی در کتاب های درسی ابتدایی انجام شد. با بهره گیری از روش فراترکیب و چارچوب شش مرحله ای روبرتس، داده ها از مقالات علمی داخلی و بین المللی در بازه زمانی۱۳۹۴ تا ۱۴۰۴ هجری شمسی معادل ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ میلادی گردآوری شدند. جامعه آماری شامل مقالات علمی مرتبط با تربیت اخلاقی در کتاب های درسی ابتدایی در پایگاه های نورمگز، سیویلیکا، Web of Science، Scopus و Google Scholar بود. از میان ۸۷ مقاله شناسایی شده، ۴۳ مقاله با روش نمونه گیری هدفمند و بر اساس معیارهای ورود (کیفیت روش شناختی و ارتباط موضوعی) انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، فیش های پژوهشی بود و برای اطمینان از روایی و پایایی، کدگذاری توسط دو پژوهشگر مستقل انجام شد و اختلافات از طریق توافق رفع گردید. تحلیل داده ها با روش کدگذاری باز و مضمون یابی کیفی انجام شد. یافته ها نشان داد که مولفه های تربیت اخلاقی؛ شامل مسوولیت پذیری، فضایل انسانی، خودآگاهی هیجانی و ارزش های فرهنگی- دینی، از طریق ابزارهای چندگانه مانند داستان های روایی، تصاویر، فعالیت های عملی، دیالوگ های کلاسی و بازی های نقش آفرینی به صورت نظام مند بازنمایی شده اند. در پژوهش، سه الگوی اصلی شناسایی شد: بازنمایی چندوجهی (ترکیب داستان، تصویر و فعالیت)، بازنمایی تعاملی (فعالیت های گروهی و دیالوگ ها) و بازنمایی زمینه محور (پیوند با فرهنگ اسلامی- ایرانی و نیازهای روزمره). این الگوها یادگیری عمیق و تجربه محور را تسهیل کرده و هویت فرهنگی دانش آموزان را تقویت می کنند. با این حال، کمبود بازنمایی مهارت های اخلاقی در موقعیت های نوظهور مانند فضای مجازی، نیاز به بازنگری محتوا را برجسته می کند. این مطالعه چارچوبی نوین برای بهبود محتوای آموزشی ارائه می دهد.

کلیدواژه ها:

تربیت اخلاقی ، کتاب های درسی ابتدایی ، بازنمایی چندوجهی ، بازنمایی تعاملی ، بازنمایی زمینه محور