تأثیر فعالیت های انسانی بر سیمای جنگل های زاگرس شمالی

انسان جزء جدایی­ناپذیر اکوسیستم­های جنگلی است، به­طوری­که بسیاری از نیازهای معیشتی جوامع جنگل­نشین به­ویژه در کشورهای درحال توسعه از منابع جنگلی تأمین می­شود. در جنگل­های زاگرس شمالی بخصوص در شهرستان بانه که جنس غالب درختی آن بلوط است، دخالت­های مختلف انسانی طی سالیان متمادی باعث تغییرات اساسی در سیمای جنگل شده و نوع خاصی از سیمای سرزمین شکل گرفته است. در این مقاله سعی خواهد شد هر یک از مکانیسم­های فوق تشریح شده و تأثیر آنها بر سیمای جنگل­های زاگرس شمالی مورد بررسی قرار گیرد. اطلاعات این پژوهش با استفاده از جنگل­گردشی­های متمادی، ثبت اطلاعات محلی و مصاحبه با مردم بومی طی دهه گذشته در جنگل­های بانه تهیه شده است. فعالیت­های عمده انسانی در این جنگل­ها عبارتند از گلازنی (سرشاخه­زنی درختان بلوط) به­منظور تأمین علوفه دامی، زراعت زیراشکوب جنگل (بوره) برای تأمین مایحتاج غذایی، چرای دام­های محلی، تغییر کاربری اراضی جنگلی به زمین­های کشاورزی و تهیه چوب سوخت و ذغال. در عملیات گلازنی، کلیه سرشاخه­های درختان سه گونه بلوط بومی زاگرس شامل برودار (Quercus brantii)، مازودار (Q. infectoria) و وی­ول (Q. libani) با تناوب سه­ساله و با نظم مکانی مشخص قطع می­شوند که بشدت بر ریختار درختان بلوط و همچنین ساختار جنگل تأثیرگذار است. همچنین بدلیل کمبود زمین­های زراعی و فقر مالی جوامع محلی، سطح قابل­توجهی از اراضی جنگلی زیر کشت محصولات دیم مانند گندم و جو قرار می­گیرند که چهره این جنگل­ها را بخصوص در فصل کاشت بسیار دگرگون می­سازد. معمولاً بخش قابل­توجهی از این اراضی طی چندسال تبدیل به اراضی مرزوعی می­شوند که ازجمله موانع اصلی تجدیدحیات جنسی درختان بلوط به­شمار می­آیند. چرای دام در فصل چرا و تغذیه دام­های محلی از برگ و سرشاخه­های درختان بلوط نیز تأثیر قابل­ملاحظه­ای بر ویژگی­های ریختاری درختان بلوط می­گذارد. همچنین قطع درختان بلوط به­منظور تأمین چوب سوخت و تولید ذغال نیز در درازمدت باعث کاهش تراکم درختان و تغییر سیمای جنگل­های منطقه شده است. درمجموع نتایج این پژوهش بخوبی نقش قابل­ملاحظه فعالیت­های مختلف انسانی را بر کاهش ارزش­های ساختاری توده­های جنگلی بانه و تغییر سیمای جنگل نشان می­دهد.

کلیدواژه ها:

بانه ، بلوط ، چرای دام ، زراعت زیراشکوب ، گلازنی