واکاوی ابعاد رشد و کمال عقل در امور حقوقی و عملکرد قانون و رویه قضایی در رشد جزایی

مفهوم «رشد» و به ویژه «کمال عقل» در حقوق اسلامی و قوانین موضوعه ایران، از جایگاهی بنیادین برخوردار است. این مفاهیم، اگرچه ریشه در فقه اسلامی دارند، اما امروزه در عمل حقوقی، به ویژه در حوزه حقوق کیفری، با چالش های مفهومی، تفسیری و اثباتی متعددی مواجه اند. مقاله حاضر با هدف واکاوی ابعاد حقوقی، کیفری، و فقهی رشد و کمال عقل، به ویژه در بستر مسئولیت کیفری، به تحلیل مفاد قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲و رویه قضایی مرتبط پرداخته است. در پژوهش حاضر روشن شده است که مفاهیم رشد و کمال عقل، برخلاف آنچه در علوم روان پزشکی و روان شناسی ارائه می شود، در فقه و حقوق اسلامی، مفاهیمی مستقل، ترکیبی و پیچیده اند که احراز آن ها نیازمند ارزیابی چندبعدی از وضعیت فرد، از جمله بررسی شخصیتی، محیطی، روانی و اجتماعی است. از مهم ترین یافته های مقاله حاضر، می توان به ضعف دستگاه قضایی در تفسیر صحیح ماده ۹۱، غلبه رویکرد پزشکی قانونی بر تحلیل فقهی-حقوقی و بی توجهی به نظریات روان شناختی و مددکاری اشاره کرد. همچنین، بررسی آراء قضایی نشان می دهد که دادگاه ها گاه در تشخیص رشد جزایی صرفا به نظریه پزشکی قانونی اتکا می کنند و از بهره گیری از ابزارهای مکمل غفلت می ورزند. این در حالی است که در فقه، فقهایی همچون محقق حلی، شهیدین، و صاحب جواهر، «کمال عقل» را شرطی مستقل از بلوغ دانسته اند و بر تمایز آن با رشد اقتصادی یا بلوغ جنسی تاکید کرده اند.

کلیدواژه ها:

رشد ، کمال عقل ، بلوغ ، مسئولیت کیفری ، فقه امامیه ، نوجوان بزهکار ، رویه قضایی