تحلیل بی هنجاری های ماهانه بارش و دمای ایران و الگوهای فشاری همراه شده با آن در پاییز و زمستان ۱۴۰۳

تحلیل داده های ماهانه دمای هوا و بارش ۱۷۹ ایستگاه همدیدی و داده های بازتحلیل، بیانگر خشکسالی بی سابقه ایران در پاییز و زمستان ۱۴۰۳ است. بارش پنج ماهه(اکتبر ۲۰۲۴ تا فوریه ۲۰۲۵) نسبت به دوره اقلیمی ۱۹۹۱-۲۰۲۰ با کاهش ۲/۳۷ درصدی (۷/۷۵ میلی متر) و دمای آن با افزایش °C۸/۱ همراه بود. روند بلندمدت ۶۰ ساله نیز روند کاهشی بارش (mm/yr۱۰۳/۰-) و افزایشی دما (/yr °۰۳۲/۰+) را نشان می دهد. در ماه های اکتبر، نوامبر، دسامبر، ژانویه و فوریه به ترتیب حدود ۷۰، ۸۱، ۹۵، ۹۴ و ۷۱ درصد ایستگاه ها، درصد تغییرات بارش منفی را گزارش کرده اند، که نشانه ای از خشکسالی شدید و فراگیر است. ژانویه ۲۰۲۵ سومین ژانویه خشک در ۷۴ سال اخیر بود، در حالی که نوامبر ۲۰۲۴ با بی هنجاری دمایی °C۰۵/۲+ پس از سال های ۲۰۲۳ و ۱۹۹۸ سومین نوامبر گرم این دوره بوده است. طی دوره مورد مطالعه، گسترش سامانه های پرفشار از دو محور، فلات تبت به سمت ایران و اروپا به سمت مدیترانه، همراه با تقویت پرارتفاع جنب حاره، افزایش بادهای غربی ترازهای زبرین وردسپهر، بی هنجاری های مثبت قوی فشار سطح دریا و ارتفاع تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال بر روی اروپا و دریای مدیترانه قابل قابل ملاحظه بوده است. چرخش ساعتگرد محور جت اطلس شمالی نسبت به شرایط اقلیمی آن، افزایش بادهای غربی شدید در عرض های جغرافیایی جنب حاره و ارتقای همرفت در اقیانوس هند از مهم ترین ویژگی های الگوهای بزرگ مقیاس غالب بوده است که مجموع این عوامل، شرایطی جوی را ایجاد کرد که مانع فعالیت و عمیق شدن ناوه های ارتفاعی به عرض های جنوبی تر، به ویژه بر روی دریای مدیترانه طی این مدت شده است.

کلیدواژه ها:

کاهش بارش تجمعی ، بی هنجاری های دمایی ، دینامیک جت ، ناوه مدیترانه ، ایران