بررسی شرایط اقلیمی ۲۰ سال آتی در مناطق مختلف ایران

مقدمهتغییر اقلیم یکی از جدی ترین چالش های زیست محیطی دوران معاصر است که از طریق افزایش دمای هوا، تغییر در الگوی بارش و بروز رخدادهای حدی نظیر خشکسالی و سیل، بر منابع طبیعی و معیشت انسان تاثیر می گذارد. ایران به دلیل اقلیم عمدتا خشک و نیمه خشک، در برابر این پدیده به ویژه آسیب پذیر است. شواهد نشان می دهد که در برخی مناطق ازجمله شمال غرب و زاگرس، همزمان با افزایش دما، کاهش بارش رخ داده و این روند در آینده نزدیک نیز تشدید خواهد شد. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تصویرسازی وضعیت اقلیمی ۲۰ سال آینده ایران و شناخت شدت و گستردگی تغییرات، به ارائه داده های کمی در راستای برنامه ریزی های ملی و منطقه ای می پردازد.مواد و روش هااین مطالعه از داده های اقلیمی مدل های نسل ششم گردش عمومی (CMIP۶) در چهار سناریوی انتشار گازهای گلخانه ای (SSP۱-۲.۶، SSP۲-۴.۵، SSP۳-۷.۰ و SSP۵-۸.۵ ) برای دوره ۲۰۲۱–۲۰۴۰ استفاده کرده و آن ها را با دوره مرجع ۱۹۹۵–۲۰۱۴ مقایسه نموده است. در گام نخست، داده های خام مدل های جهانی بر مبنای روش عامل تغییر (Change Factor) ریزمقیاس سازی شدند. برای این منظور، ابتدا میانگین دما (کمینه و بیشینه) و بارش در دوره مرجع و دوره آتی از خروجی مدل ها استخراج و سپس مقدار دلتا برای هر متغیر به دست آمد. در ادامه، داده های مشاهداتی پایگاه تراکلایمت (TerraClimate) با وضوح حدود ۵ کیلومتر به عنوان مبنای تصحیح اریبی به کار گرفته شد تا نوسان های محلی بهتر منعکس گردد. در مرحله بعد، نقشه های پیش بینی دمای کمینه، دمای بیشینه و بارش برای ۲۰ سال آینده تهیه شد. به منظور یکپارچه سازی این متغیرها، با تعریف توابع عضویت فازی خطی و اختصاص وزن بیشتر به پارامتر بارش، از روش ترکیب وزنی خطی (Weighted Linear Combination) استفاده شد و شاخصی جامع برای سنجش شدت تغییر اقلیم در سطح کشور به دست آمد. در پایان، برای مقایسه روند گذشته با آینده، نقشه شدت تغییرات اقلیمی در ۶۴ سال گذشته با نقشه دو دهه آینده در یک رویکرد WLC هم وزن ادغام و تحلیل شد.نتایج نتایج نشان می دهد که در دو دهه آینده، افزایش دمای کمینه و بیشینه در بیشتر نقاط کشور قطعی است ، این افزایش گاهی می تواند بیش از ۲ درجه سانتی گراد در دمای کمینه و بیش از ۵/۱ درجه در دمای بیشینه باشد. افزون بر این، خروجی مدل ها حاکی از کاهش محسوس بارش در بخش هایی از زاگرس، شمال غربی و حوضه های حساس نظیر دریاچه ارومیه است و این کاهش ممکن است به تشدید خشکی خاک، کاهش ذخایر برفی و افت منابع آب زیرزمینی منجر شود. با استفاده از مدل چندمعیاره ترکیبی، مشخص شد نواحی غربی و شمال غربی در معرض بیشترین شدت تغییر اقلیم قرار دارند؛ زیرا هم افزایش دما و هم کاهش بارش در آن ها چشمگیر است. این یافته ها با بررسی روند تاریخی ۶۴ سال گذشته نیز سازگاری دارد و تایید می کند که گرمایش و کاهش بارش در این مناطق الگوی پیوسته ای داشته و رو به بدترشدن است. نتایج حاضر با مطالعات مشابه داخلی و گزارش های بین المللی IPCC همخوانی دارد و بر لزوم اتخاذ رویکردهای سازگاری و مدیریت موثر منابع آب تاکید می کند.بحثپژوهش حاضر نشان می دهد که در دو دهه آینده، اقلیم ایران با چالش های جدی تری از نظر افزایش دما و کاهش بارش روبه رو خواهد بود. روند گرمایش و افت بارندگی به ویژه در مناطق زاگرس و شمال غرب می تواند پیامدهای جبران ناپذیری بر اکوسیستم های کوهستانی، منابع آب، کشاورزی و معیشت ساکنان این نواحی داشته باشد. پیشنهاد می شود در تحقیقات آتی از مدل های ریزمقیاس نمایی دینامیکی برای تحلیل جامع تر رخدادهای حدی و از شبکه پایش ایستگاهی گسترده تر برای بهبود صحت داده ها استفاده شود. افزون بر این، برنامه ریزی های ملی و منطقه ای برای مدیریت آب و زمین، آگاهی بخشی عمومی و تقویت سیاست های کاهش انتشار گازهای گلخانه ای باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرند تا آثار منفی تغییر اقلیم در سال های آتی کنترل شود.

کلیدواژه ها:

ریزمقیاس نمایی ، CMIP۶ ، دمای کمینه و بیشینه ، بارش ، عامل تغییر