بررسی میزان و گستردگی تغییرات اقلیمی در مناطق مختلف ایران

مقدمه: تغییر اقلیم به عنوان یکی از مهم ترین چالش های محیط زیستی در قرن ۲۱ شناخته می شود که اثرات گسترده ای بر اکوسیستم ها، منابع طبیعی و زندگی انسان ها دارد. افزایش غلظت گازهای گلخانه ای، به ویژه دی اکسیدکربن، باعث تغییراتی نظیر افزایش دما، تغییر الگوهای بارش، کاهش منابع آبی و افزایش شدت خشکسالی ها شده است. ایران، به دلیل اقلیم خشک و نیمه خشک خود، بیش از بسیاری از کشورها در معرض این تغییرات قرار دارد. تحلیل دقیق شدت و گستردگی تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر منابع طبیعی، به ویژه پوشش گیاهی، برای برنامه ریزی و مدیریت پایدار منابع ضروری است. هدف این مطالعه، ارزیابی تغییرات اقلیمی ایران طی سال های ۱۹۵۸ تا ۲۰۲۱ و بررسی ارتباط آن با تغییرات پوشش گیاهی طبیعی کشور است.مواد و روش ها: این پژوهش در دو فاز اصلی انجام شد. در فاز نخست، داده های پایگاه تراکلایمت برای تحلیل تغییرات اقلیمی ایران مورد استفاده قرار گرفت. این داده ها شامل پارامترهایی نظیر دمای کمینه، دمای بیشینه، بارش تجمعی، رواناب، تبخیر و تعرق واقعی، تبخیر و تعرق مرجع، کمبود آب اقلیمی و شاخص خشکسالی پالمر بودند که برای کل کشور به صورت سالیانه تحلیل شدند. به منظور شناسایی روندهای آماری معنی دار، از تحلیل های همبستگی و رگرسیون خطی استفاده شد و نقشه های تغییرات اقلیمی تهیه گردید. سپس، با استفاده از روش ترکیب وزنی خطی (WLC) مبتنی بر منطق فازی، شدت تغییر اقلیم در کشور بر اساس سه پارامتر اصلی (دمای کمینه، دمای بیشینه و بارش) محاسبه و نقشه سازی شد. در فاز دوم، تغییرات پوشش گیاهی طبیعی کشور با استفاده از شاخص NDVI و تصاویر ماهواره ای سنجنده مودیس تحلیل شد. ابتدا مناطق دارای پوشش گیاهی طبیعی مشخص گردید و سپس روند تغییرات سالیانه پوشش گیاهی به صورت معنی دار و غیرمعنی دار بررسی شد. ارتباط میان تغییرات اقلیمی و تخریب پوشش گیاهی نیز با تحلیل همبستگی پیرسون ارزیابی و نقشه های مرتبط تهیه شد.نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد که تغییرات اقلیمی در کشور به وضوح مشهود است، اما شدت و گستردگی این تغییرات در مناطق مختلف یکنواخت نیست. مناطق شمال غرب، غرب، زاگرس و شمال شرق بیشترین شدت تغییرات را تجربه کرده اند. در این مناطق، دمای کمینه و بیشینه سالیانه به ترتیب بیش از ۲ تا ۳ درجه سانتی گراد افزایش یافته و بارش تجمعی سالیانه در برخی نواحی بیش از ۱۰۰ میلی متر کاهش نشان داده است. همچنین، کمبود آب اقلیمی در مناطق مرکزی و شرقی کشور به طور معنی داری افزایش یافته و موجب کاهش شدید پوشش گیاهی در این مناطق شده است. استان های گیلان، اردبیل و گلستان، علاوه بر کاهش بارش، شاهد تهدید جدی تالاب های دائمی خود هستند. بررسی تغییرات پوشش گیاهی نشان داد که کاهش بارش و افزایش دما، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک، نقش مهمی در روند نزولی پوشش گیاهی داشته است. این تاثیرات در زمین های بایر و بوته زارهای نیمه خشک کشور مشهودتر است.بحث: این مطالعه تایید می کند که ایران با تغییرات اقلیمی قابل توجهی در دهه های اخیر مواجه بوده که اثرات مخرب آن بر منابع طبیعی و اکوسیستم های کشور مشهود است. افزایش دما، کاهش بارش، و تشدید کمبود آب اقلیمی، چالش های بزرگی برای پایداری منابع طبیعی ایجاد کرده اند. نتایج این پژوهش بر ضرورت تدوین سیاست های جامع و اجرای برنامه های ملی برای کاهش اثرات تغییر اقلیم، مدیریت منابع آب، و حفاظت از اکوسیستم های آسیب پذیر تاکید دارد. علاوه بر این، پایش مستمر تغییرات اقلیمی و تحلیل اثرات آن بر منابع طبیعی برای اتخاذ تصمیمات موثر ضروری است.

کلیدواژه ها:

تراکلایمت ، درجه حرارت کمینه ، درجه حرارت بیشینه ، بارش تجمعی سالیانه ، شاخص خشکسالی پالمر