تعیین ترکیب و مقدار خوراک برای تولید محصولات دامی و طیور برای استفاده در مطالعات سیاست گذاری کشاورزی در ایران

چکیده مبسوط مقدمه: ارزش منابع آب، انرژی و غذا در حدی است که دسترسی و استفاده صحیح از این منابع به عنوان ستون های امنیت، موفقیت و برابری در سطح جهان هستند. امروزه دولت ها در تلاش برای یافتن راه حل هایی برای مجموعه مشکلات پیچیده ای هستند که در صورت عدم حل، این مشکلات می توانند باعث فروپاشی تمدن انسان شوند. بسیاری از این مشکلات به طور مستقیم با تولید و توزیع آب، انرژی و غذا در ارتباط هستند. به دلیل وسعت زیاد و پیچیدگی هر یک از این زمینه ها (آب، انرژی و غذا)، تصمیم ها اتخاذ شده توسط دولت ها به ندرت در برگیرنده همه جوانب می باشند. در کشوری مانند ایران که با کمبود منابع آب مواجه است، در حدود ۲۰ درصد از مجموع محصولات کشاورزی و موادغذایی مورد نیاز مردم از طریق واردات تامین می شود. بنابراین، بررسی پیامدهای ناشی از واردات محصولات کشاورزی برای تغذیه ­دام و تولید محصولات دامی می تواند بسیار مهم باشد. این موضوع یکی از چالش های پیچیده ای است که باید جوانب مختلف آن مد نظر قرار گیرد تا با کمترین خسارات اقدام به تولید و تامین محصولات غذایی مورد نیاز در کشور کرد. در کشورهای صنعتی مانند کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای انجام این نوع تحلیل ها و بررسی جوانب مختلف موضوعات مرتبط با کشاورزی از الگوهای ارزیابی یکپارچه استفاده می شود. در این مدل ها، سعی می شود تا جوانب مختلف تصمیمات قبل از اجرا، از نظر مسایل اقتصادی، انرژی، جمعیت، رژیم غذایی، تغییر اقلیم، کاربری اراضی، آلودگی های زیست محیطی، مصرف آب و غیره مورد ارزیابی قرار گیرند. برای افزایش توان کارکرد این مدل، نیاز به اطلاعات و ورودی های دقیق برای این مدل در سطح کشور می باشد. مقدار و نوع خوراک مصرفی در مقیاس کشوری برای تولید محصولات دامی و طیور، یکی از اطلاعات ورودی مورد نیاز برای این مدل می باشد. هر چند که در کشور جیره غذایی برای دام و طیور در مقیاس کوچک مانند دام داری یا مرغداری ها مشخص است، ولی تاکنون این اطلاعات در مقیاس کشوری محاسبه و گزارش نشده اند. با مقایسه سناریوهای مختلف، می توان مناسب ترین تصمیم با کمترین عواقب را اتخاذ کرد و تلاش امروزه دولت ها برای یافتن راه حل هایی برای مجموعه مشکلات تعیین اطلاعات نماینده کشوری از نوع و مقدار خوراک جهت تولید محصولات دامی و طیور، می تواند نقش مهمی در سیاستگذاری کلان مدیریت و تامین خوراک در کشور داشته باشد. هدف از این مطالعه برآورد نوع و مقدار خوراک برای تولید هر واحد محصول دامی و طیور در سطح کشور بود. برای انجام این کار، از انرژی قابل متابولیسم خوراک و ضرایب کارایی تبدیل انرژی قابل متابولیسم به محصولات دامی و طیور استفاده شد. مواد و روش ها: در این مطالعه، برای محاسبه ضریب تبدیل خوراک به محصول، علاوه بر خوراک مصرفی در دوره پروار، دوره شیردهی دام و دوره تخم گذاری مرغ، مقدار خوراک مصرفی در سایر دوره ها مثل دوره زمانی بارداری، دوره خشکی، قبل از شروع پروار، قبل از شروع تخم گذاری طیور، خوراک مصرفی توسط نرهای مولد، خوراک مصرفی برای تامین انرژی جهت پیاده روی دام در مراتع نیز در محاسبات مد نظر قرار گرفتند. مقدار و نوع خوراک برای تولید گوشت قرمز و شیر در چهار گام محاسبه شد: در گام اول مقدار کل انرژی قابل متابولیسم خوراک به تفکیک نوع دام و خوراک محاسبه شد. برای این منظور، ابتدا اطلاعات مقدار خوراک مصرفی به تفکیک دام، گاوداری ها در فضای بسته و گاوداری ها در فضای باز در کشور تهیه شد. این اطلاعات از مرکز آمار ایران حاصل از آمارگیری از دامداری ها در سال های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ استخراج شد. در گام دوم، خوراک مصرفی برای تولید شیر از کل خوراک مصرفی توسط گروه های دامی مختلف (گاوداری فضای باز، گاوداری فضای بسته و دام سبک در فضای باز) در کشور تفکیک شد.گام سوم محاسبات، تفکیک خوراک برای تولید گوشت قرمز از کل خوراک مصرفی برای هر گروه از دام ها در کشور بود. گام چهارم، محاسبه مقدار خوراک مصرفی توسط دام برای عوامل غیر از تولید شیر و گوشت قرمز بود. عواملی مانند پیاده روی در مرتع، مصرف خوراک دام های مولد که سالیانه محصول دامی تولید نمی کنند ولی مصر ف کننده خوراک هستند. محاسبه ضریب تبدیل خوراک به گوشت مرغ و تخم مرغ هم چنین انجام شد. نتایج: در مجموع متوسط خوراک مورد نیاز برای تولید هر کیلوگرم گوشت قرمز در کشور ۳۸/۲ کیلوگرم بر اساس وزن تر خوراک محاسبه شد. مقایسه ضرایب خود اتکایی گزارش شده با ضرایب محاسبه شده، نشان داد که نتایج برای کنجاله دانه های روغنی، ذرت دانه ای، علوفه بقولات و علوفه حاصل از مرتع با یکدیگر هم خوانی دارند. اما، مقدار ضریب خوداتکایی محاسبه شده برای جو، کاه و ذرت سیلویی کمتر از مقادیر گزارش شده توسط وزارت کشاورزی بود همچنین در کشور، برای تولید هر کیلوگرم گوشت مرغ به ۲/۴۵ کیلوگرم وزن تر خوراک (۲/۱۱ کیلوگرم خوراک خشک) و برای تخم مرغ به ۲/۱۵ کیلوگرم وزن تر خوراک (۱/۸۴ کیلوگرم خوراک خشک) نیاز بود. نتایج این مطالعه نشان داد که در سطح کل کشور به طور متوسط به ازای تولید هر کیلوگرم گوشت قرمز بر اساس وزن لاشه، به ۲۴/۳۲، برای تولید هر کیلوگرم شیر به ۱/۶۴، برای تولید هر کیلوگرم گوشت مرغ بر اساس وزن لاشه به ۲/۱۱ و برای تولید هر کیلوگرم تخم مرغ به ۱/۸۴ کیلوگرم ماده خشک نیاز است. به دلیل لحاظ خوراک مصرفی در دوره های تولیدی و غیر تولیدی، برآوردهای مطالعه حاضر از برخی گزارش ها که فقط دوره های تولیدی را بررسی کرده اند، بالاتر هستند. نتیجه گیری: از برآوردهای این مطالعه می توان در مطالعات مرتبط به برنامه ریزی ها و سیاست گذاری ها در بخش کشاورزی استفاده نمود. همچنین نتایج نشان داد که مطالعات تکمیلی در این زمینه مورد نیاز می باشد.

کلیدواژه ها:

Animal prodution ، Feed intake ، Integrated assessment model ، Planning ، برنامه ریزی ، تولیدات دام ، مصرف خوراک ، مدل ارزیابی یکپارچه