چرخش های دورانی و هویت ایرانی

هویت فردی و اجتماعی انسان ها در تاریخ و جامعه ساخته میشود و در گذر زمان به تدریج تغییر می یابد. این تغییر البته آهنگ و حرکت مشخصی ندارد، اما روشن است که برخی عناصر و مولفه های هویتی کهن جای خود را به عناصر جدید می دهند و بدین ترتیب، هویت انسانی همواره بازسازی و بازنگری می شود. با این همه، در تاریخ بشر زمان های خاصی وجود دارد که حرکت و آهنگ تغییرات شتاب می گیرد؛ یعنی دامنه تغییرات در هویت فردی و جمعی عمیق، گسترده و معنادار می شود. نگارنده این زمان های خاص را «چرخش دورانی» نامیده است. در تاریخ بشر چرخش های دورانی اندکی رخ داده است. مسئله این مقاله ارزیابی نسبت میان هویت ایرانی و چرخش های دورانی در تاریخ است. مقاله می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که چرخش های دورانی در تاریخ ایران کدام اند و چرا هویت ایرانی را دچار بحران و سرانجام تغییرات ژرف و معنادار کرده اند؟ نگارنده برای پاسخ به این مسئله از روش توصیفی–تحلیلی بر پایه رهیافت کلان نگر تاریخی/ جامعه شناسی تاریخی بهره گرفته است؛ زیرا اقتضای چنین بحث هایی کلی نگری است که در اینجا جایگزین نگرش های جزئی نگر (مورخانه) شده است. مقاله سرانجام به این نتیجه می رسد که در تاریخ ایران سه چرخش دورانی رخ داده است: نخست، فرایند همبستگی و انسجام اقوام پراکنده بومی، مهاجمان و مهاجران در قالب تمدن باستانی ایران بر بنیاد ایرانشهر که موضوع این نوشتار نیست. دوم، فرایندی است که از سقوط ساسانیان آغاز و تا تثبیت حکومت سامانیان تداوم می یابد و سوم، فرایندی است که از جنگ های ایران و روسیه آغاز شده و تا کنون ادامه دارد. در هر دو چرخش دورانی، هم گسست تاریخی و هم تغییرات هویتی-تمدنی بزرگی رخ داد و هم راه تازه ای آغاز شد. پیامد طبیعی این چرخش ها پدیدار شدن بحران هویت بود. اکنون آثار عمیق هر سه چرخش دورانی در هویت اکنونی ایرانیان هویدا و پابرجاست.

کلیدواژه ها:

Iهویت ، بحران هویت ، چرخش دورانی ، هویت مدرن ایرانی. اسلام ، مدرنیته