خیال و هنر اسلامی؛ جستاری پیرامون جایگاه عالم خیال در اندیشه حکمی هنر اسلامی

مبحث خیال در همه زمان ها از دغدغه های فلاسفه و حکما بوده، بسیاری از فلاسفه و عارفان آن را سرآغاز ورود به مباحث دیگر در نظر آورده اند. در عین حال هانری کربن، جریان های شک گرایی و نسبیت گرایی رایج در فلسفه امروزی را که عموما غیرمتافیزیکی هستند و جهان را آن چنان که به تجربه حسی درمی آید در نظر می گیرند، در نتیجه عدم توجه به عالم خیال در این فلسفه ها می داند. لذا در این تحقیق سعی شده است ضمن پرداختن به مفاهیم خیال، قوه خیال و عالم خیال، به آرای افلاطون- به عنوان اولین فیلسوفی که برای خیال مرتبه معرفت شناسی قائل شده است و همچنین به آرای متفکران اسلامی شامل ابن عربی، ابن سینا، سهروردی، و ملاصدرا درباره عالم خیال پرداخته شود، با ذکر نکات اختلاف و اشتراک آن ها در این باب و با جمع بندی نظرات اندیشمندان، جایگاه خیال در اندیشه حکمی هنر اسلامی و در مقایسه با فلسفه افلاطون مورد بررسی قرار گیرد. بر این مبنا، هنر برای متفکران مسلمان از مقوله شهود صور خیال توسط قوه خیال هنرمند و گزارش این حقایق مکشوفه در لباس محسوسات است و به این تعبیر عالم خیال در مراتب وجود هم در قوس صعود و هم در قوس نزول، واسط عالم کبیر و عالم صغیر است و هنرمند است که در پی کشف بهشت در واقع به معرفت و شهودی می رسد که بهشت را در عالم خیال خود می بیند.

کلیدواژه ها:

خیال ، عالم خیال ، قوه خیال ، متفکرین اسلامی ، افلاطون ، هنر اسلامی