پهنه بندی و شناسایی عوامل موثر بر وقوع تخلفات تعلیف غیرمجاز دام در پارک ملی گلستان با استفاده از رگرسیون لجستیک

مقدمه: درک صحیح از محرک های رفتاری انسان، یک عنصر حیاتی برای حفاظت از زیستگاه ها و مناطق تحت حفاظت است. تخلفات حوزه محیط زیست شامل طیف گسترده ای از رفتارها و اقدامات همچون تخریب، قطع درختان، تعلیف دام، شکار و قاچاق حیات وحش، ماهیگیری، ایجاد آلودگی و غیره است. آگاهی از این تخلفات به مدیران کمک می کند تا منابع را روی گروه هایی که کمترین سازگاری را دارند متمرکز و راهکارهای حفاظتی مطلوب تری را ارائه دهند. پارک ملی گلستان با توجه به اهمیت حفاظتی در سطح ملی، با تخلفات متنوعی مواجه است که خسارات عدیده اکولوژیکی و اقتصادی بر آن وارد می کنند. ازاین رو، تعیین دقیق مناطق مستعد ارتکاب تخلفات، گامی موثر در افزایش درک حفاظت از این منطقه برای مردم، سیاست گذاران محیط زیست و مسئولان سیاسی و قضایی است. باتوجه به پیچیدگی فرایند شناسایی و مکان یابی تخلفات تعلیف دام و تاثیرگذاری عوامل مختلف بر وقوع آن، از مدل رگرسیون لجستیک به منظور پهنه بندی جرم در این منطقه استفاده شد. اجرای این روش یک رویکرد کمی برای اندازه گیری جرایم و شناسایی راه حل های عملی برای کاهش جرم ارائه می دهد.مواد و روش ها: پارک ملی گلستان اولین پارک ملی ایران است که از سال ۱۳۳۶ تحت حفاظت قرار دارد. به منظور شناسایی عوامل موثر بر وقوع تخلفات تعلیف غیرمجاز دام در پارک ملی گلستان از روش رگرسیون لجستیک استفاده شد. رگرسیون لجستیک یکی از مدل های مناسب پهنه بندی است که با استفاده از داده های موجود، یک معادله برای پیش بینی و بیان تغییرات متغیر وابسته، بر اساس متغیرهای مستقل ارائه و از برآورد حداکثر احتمال برای یافتن بهترین عواملی که مدل را برازش میکنند، استفاده می کند. معادله رگرسیونی، پیش بینی احتمال وقوع تخلف، حاصل از مدل سازی رگرسیون لجستیک با استفاده از متغیرهای مستقل فیزیوگرافی، پوشش گیاهی و انسانی است.نتایج: نتایج حاصل از اجرای مدل و معادله رگرسیونی پیش بینی احتمال وقوع تخلف تعلیف دام نشان داد که موثرترین عامل در احتمال وقوع تخلف، فاصله از جاده با ضریب ۵.۶۷۹- است. ارتفاع با ضریب ۴.۱۹۲، زبری با ضریب ۴.۰۵۱، فاصله از چشمهها با ضریب ۲.۳۴- در درجات بعدی اهمیت قرار دارند. عامل جهت با ضریب ۰.۰۰۱۵ به عنوان کم اثرترین متغیر مستقل تعیین گردید. ضرایب لایه های شیب، فاصله از جاده، فاصله از پاسگاه های محیط بانی و فاصله از منابع آبی، منفی به دست آمد که بیانگر کاهش احتمال وقوع تخلف با افزایش فاصله از متغیرها است. مقادیر شاخص Pseudo R۲ برابر ۰.۲۴۰۲، شاخص ROC برابر با ۰.۸۹۱۶ و شاخص Chi Square نیز برابر ۸۴۹۳.۸۴۴۷ به دست آمد که برازش قابل قبول مدل را تایید و نشان دهنده دقت بسیار خوب و بالای اجرای مدل و وجود رابطه قوی با مقادیر احتمال حاصل از مدل رگرسیون لجستیک است. حذف تک به تکی هر یک از متغیرهای مستقل و انجام مقایسه حساسیت سنجی با استفاده از شاخص های آماری، تایید کننده متغیر فاصله از جاده، به عنوان مهم ترین عامل تاثیرگذار بر وقوع تخلفات چرای دام بوده اند. بحث: نتایج حاصل از اجرای مدل رگرسیون لجستیک، بهترین تابع برازش را جهت توصیف ارتباط بین عوامل تاثیرگذار بر انجام تخلفات تعلیف غیرمجاز و نیز پیش بینی وقوع آن ارائه داد. تقریبا تمام مناطق پیرامونی پارک ملی گلستان که دارای جاده های دسترسی هستند، مستعد حضور دامداران غیرمجاز هستند. عواملی همچون کمبود نیروهای اجرایی، نبود پاسگاه های حفاظتی کافی و عدم فعالیت کامل برخی پاسگاه ها نیز در تشدید بروز تخلفات بسیار اثرگذار است. از طرفی به علت عدم تعیین حریم برای مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست و تنها اتکا به مرز پیرامونی مناطق حفاظت شده، موجب گردیده است که دامداران غیرمجاز نیز با شناسایی زیستگاه های مطلوب حاشیه جاده های پیرامونی پارک ملی گلستان، اقدام به ورود و چرای غیرمجاز دام نمایند. ازاین رو، با شناسایی کانون های تخلف و افزایش کارایی گشت زنی در این مناطق، می توان تا حد زیادی از وقوع تخلفات جلوگیری و با احیا عرصه های تخریب یافته، به بهبود کیفیت اکوسیستم کمک کرد.

کلیدواژه ها:

پارک ملی گلستان ، تعلیف غیر مجاز دام ، رگرسیون لجستیک ، پهنه بندی تخلفات