هدف: حنا با نام علمی L. Lawsonia inermis یکی از گیاهان دارویی ارزشمند که در طب و صنایع رنگرزی مورد استفاده قرار می گیرد. مطالعه حاضر با هدف بررسی تنوع ژنتیکی اکوتیپ های حنا بومی ایران با استفاده از نشانگرهای مولکولی ISSR و صفات فنوتیپی جهت حفظ ذخایر ژنتیکی و پیشبرد برنامه های اصلاحی انجام شد.مواد و روش ها: در این مطالعه ۱۴۰ اکوتیپ مختلف حنا در قالب طرح لاتیس با دو تکرار کشت گردید صفات مهم فوتیپی شامل: ارتفاع بوته، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، شاخص سطح برگ، نسبت وزن خشک برگ به وزن خشک ساقه در ۵ بوته انتخابی از هر پلات اندازه گیری شد. همچنین استخراج DNA از نمونهها به روش CTAB تغییر یافته انجام شد و تعداد ۹ نشانگر ISSR بر اساس حداکثر تعداد باند چند شکل از بین ۲۰ نشانگر انتخاب و استفاده شد.نتایج: تجزیه واریانس نشان داد بین اکوتیپ ها از نظر تمامی صفات فنوتیپی مورد مطالعه اختلاف معنی داری وجود دارد. تعداد باند زیاد، میزان چند شکلی بالا و متمایز کردن اکوتیپ ها نشاندهنده کارآیی بالای نشانگرهای ISSR در ارزیابی تنوع ژنتیکی حنا بود. تجزیه ساختار ۱۴۰ اکوتیپ حنا را به ۳ زیر جمعیت متفاوت تفکیک کرد. تجزیه خوشه ای داده های فنوتیپی بر اساس روش وارد ۱۴۰ اکوتیپ حنا را به چهار گروه تقسیم بندی کرد. اکوتیپ های زهکلوت (HA۲۴۵)، رودبار (ET۲۴۴) و دو اکوتیپ قلعه گنج ( EH۱۰۰وGB۱۰۷) با مقدار میانگین بالا از لحاظ کلیه صفات مورد مطالعه در گروه دوم کلاستر فنوتیپی قرار گرفتند. همچنین نتایج
تجزیه کلاستر فنوتیپی نشان داد که اکوتیپ های با بالاترین مقدار میانگین ارتفاع بوته در گروه دوم قرار گرفتند. سه اکوتیپ از منطقه قلعه گنج (AGH۱۴۰، LA۱۳۷ و NE۲۵۳) و یک اکوتیپ از منطقه شهداد (SHH۱۵۷) بیشترین مقدار وزن خشک ساقه را به خود اختصاص دادند و همه درگروه سوم
تجزیه کلاستر فنوتیپی واقع شدند. نتایج
تجزیه کلاستر داده های مولکولی بر اساس روش جاکارد و تجزیه به مولفه های اصلی بر اساس ماتریس فاصله داده های ژنوتیپی اکوتیپها را در تعداد گروه های بیشتری قرار داد. داده های مولکولی نسبت به اطلاعات فنوتیپی توانست بین اکوتیپ ها از لحاظ ژنتیکی تمایز بیشتری نشان دهد. فاصله ژنتیکی بین اکوتیپ ها نشان داد کمترین تفاوت بین اکوتیپ های AGH۱۴۰ و NG۱۴۲ از منطقه قلعه گنج و بیشترین تفاوت را اکوتیپ GA۱۹۸ از منطقه دلگان نسبت به سایر اکوتیپ ها نشان داد.نتیجه گیری: ساختار جمعیت حاصل در این مطالعه می تواند پیش نیاز لازم جهت انجام نقشه یابی ارتباطی در مطالعات بعدی باشد. نتایج حاصل از تنوع و فاصله ژنتیکی برای حفظ ذخایر ژنتیکی و انتخاب والدین به منظور بهبود ارزش اصلاحی ژنوتیپ ها مفید است.
