اولویت بندی توان مندی تولید رسوب زیرآبخیزها با استفاده از روش بهترین- بدترین و داده های مشاهداتی

پژوهش حاضر باهدف پهنه بندی زیرآبخیزها در حوزه آبخیز طالقان البرز از نظر توان مندی تولید رسوب با استفاده از رویکرد بهترین- بدترین (BWM) مبتنی بر روش های تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM) انجام شد. در این راستا، شناسایی معیارهای تاثیرگذار بر تولید رسوب با تحلیل مولفه های اصلی (PCA) تعیین و پس از کمی سازی این معیارها، شبکه تصمیم تهیه شد. در ادامه، توان مندی تولید رسوب در پنج طبقه‎ با کمک نرم افزار ArcGIS۱۰.۸ دسته بندی شد. اعتبارسنجی روش MCDM با استفاده از داده های واقعی رسوب در ۱۸ زیرآبخیز صورت گرفت. نتایج نشان داد که زیرآبخیز ۶ به عنوان زیرآبخیز بحرانی در تولید رسوب شناسایی شد و زیرآبخیزهای شمالی عموما توان مندی بیش تری برای تولید رسوب نسبت به زیرآبخیزهای جنوبی نشان دادند. بررسی اولویت بندی زیرآبخیزها بیانگر این بود که رویکرد BWM با داده های مشاهداتی، ۳۳/۳۳ درصد مشابهت داشت. البته شایان ذکر است که درصد تشابه طبقه بندی مربوط به توان مندی تولید رسوب در طبقات کم و خیلی کم بین رویکرد BWM با داده های مشاهداتی در حدود ۵۰ درصد بود. هم چنین، نتایج آزمون T مستقل نشان داد که رویکرد MCDM تفاوت معنی داری با داده های مشاهداتی در مدل سازی تولید رسوب نداشت. علاوه بر این، رویکرد BWM، تاثیرپذیری بالایی از معیارهایی مانند زمان تمرکز و نسبت انشعاب‎پذیری به ترتیب با مقادیر همبستگی ۸۱/۰ و ۷۰/۰ داشت. یافته ها نشان دهنده ضرورت استفاده از رویکردهای مختلف MCDM و توجه به داده های مشاهداتی در تحلیل های مرتبط با تولید رسوب در حوزه‎های آبخیز هستند. بر همین اساس ضرورت اتخاذ یک رویکرد جامع و ترکیبی برای بهبود مدیریت رسوب و منابع آب در مقیاس زیرآبخیزها تاکید می‎شود.

کلیدواژه ها:

تصمیم گیری بهینه ، تصمیم گیری چندهدفه ، رویکرد میان رشته ای ، مدل سازی رسوب ، مدیریت جامع آبخیز