اثر کاهش تشعشع بر عملکرد و اجزای عملکرد برنج (Oryza sativa L.) رقم شیرودی در مقادیر مختلف نیتروژن

سابقه و هدف: نور در کنار نیتروژن از عوامل تعیین کننده در رشد و عملکرد غلات به ویژه برنج به شمار می روند. از آن جایی که مطالعات اندکی در خصوص برهم کنش این دو عامل بر رشد و نمو و عملکرد برنج صورت گرفته است؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات کاهش تشعشع در مراحل مختلف رشد بر عملکرد و اجزای عملکرد رقم پرمحصول شیرودی در مقادیر مختلف نیتروژن اجرا شد.مواد و روش ها: پژوهش به صورت کرت های دوبارخرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال ۱۳۹۷ اجرا شد. چهار سطح مختلف کود نیتروژن با مقادیر ۰، ۱۰۰، ۲۰۰، ۳۰۰ کیلوگرم اوره در هکتار، سایه اندازی شامل نور طبیعی، ۷۰ و ۴۰ درصد نور طبیعی در سه مرحله رویشی، زایشی و پرشدن دانه رقم شیرودی در مزرعه با استفاده از توری های سایه انداز تیمارهای آزمایش بودند. در مرحله برداشت صفات مختلف مرتبط با عملکرد و اجزای عملکرد اندازه گیری شدند.یافته ها: نتایج نشان داد که مقادیر نیتروژن، مراحل و درصد سایه اندازی همچنین برهمکنش آن ها بر عملکرد، و اجزا عملکرد رقم شیرودی از نظر آماری معنی دار بود. تنش سایه اندازی منجر به کاهش شدید اجزای عملکرد برنج شیرودی از قبیل تعداد دانه پر، تعداد خوشه و طول خوشه گردید. بیشترین میزان عملکرد به تیمار ۲۰۰ کیلوگرم کود نیتروژن و تیمار بدون تنش سایه اندازی با ۸۹۱۰ کیلو در هکتار اختصاص داشت، درحالی که در شرایط تنش سایه اندازی تا ۳۵ درصد کاهش عملکرد مشاهده شد. نتایج برهمکنش مرحله و درصد سایه اندازی نیز حاکی از آن بود که بیشترین عملکرد در واحد سطح در تیمار بدون تنش نوری و کمترین میزان عملکرد به تنش نوری ۶۰ درصد در مرحله پرشدن دانه با حدود ۵۰۰۰ کیلوگرم در هکتار اختصاص داشت. هر چه میزان دریافت تشعشع در مراحل زایشی و پر شدن دانه کمتر شد، درصد دانه های پر (۵۰-۱۷%) ، وزن هزار دانه (۱۲-۷%) و عملکرد در واحد سطح (۳۸-۱۵%) به طور قابل توجهی کمتر شد. نتیجه گیری: طبق نتایج این پژوهش با وجود این که میزان مطلوب کود نیتروژن برای رقم شیرودی ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار محاسبه شد اما در شرایط سایه اندازی (۳۰ و ۶۰%) تیمار ۱۰۰ کیلوگرم کود اوره در هکتار عملکرد و اجزا عملکرد بهتری (حدود ۱۰%) نسبت به تیمار ۲۰۰ کیلوگرم داشت. افزایش حدود ۵۰ درصدی تعداد دانه پوک در خوشه در تیمار سایه اندازی در مرحله پرشدن دانه بیانگر این است که میزان کاهش شدت تشعشع در مرحله پرشدن دانه از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین میزان کاهش عملکرد برنج (به ویژه رقم شیرودی) در مواجهه با سایه اندازی به مرحله رشد گیاه بستگی دارد و با مدیریت درست مصرف کود نیتروژن می-توان اثرات سوء تنش نوری را کاهش داد.

کلیدواژه ها:

برنج ، سایه اندازی ، کود اوره ، شاخص برداشت ، تعداد دانه