شناسایی صفات زراعی کلیدی در انتخاب لاین های برتر سویا در دشت مغان

سابقه و هدف: دانه سویا به دلیل داشتن میزان پروتئین بالا، روغن غیر اشباع با کیفیت بالا و موارد متعدد مصارف مستقیم و غیر مستقیم به عنوان یک گیاه صنعتی با ارزش در کل دنیا شناخته شده است. صفات رویشی و زایشی به مقادیر متفاوت در میزان عملکرد دانه سویا نقش دارند. گاهی بهبود یک صفت خاص موجب تغییرات همزمان در یک یا چند صفت دیگر شده و امکان استفاده از انتخاب غیرمستقیم را مهیا می کند .هدف از اجرای این آزمایش، بررسی همبستگی بین صفات فنوتیپی و اجزای عملکرد با عملکرد دانه سویا و ارائه روابط علت و معلولی بین صفات مختلف و تعیین آثار مستقیم و غیر مستقیم صفات بر عملکرد دانه بود. مواد و روش ها: در این تحقیق، تعداد ۱۳ لاین حاصل از برنامه های به نژادی به همراه دو رقم شاهد امیر و صبا به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار طی دو سال زراعی (۱۳۹۹ و ۱۴۰۰) در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاوری و منابع طبیعی استان اردبیل (مغان) مورد مقایسه قرار گرفتند. جهت درک عمیق روابط بین صفات از ضرایب همبستگی، برآورد دقیق اثر مستقیم و غیر مستقیم صفات بر عملکرد دانه از تجزیه علیت و انتخاب لاین های مطلوب از روش تجزیه به عامل ها و تجزیه کلاستر استفاده شد. یافته ها: بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب، لاین ها از لحاظ صفات رویشی، اجزای عملکرد و عملکرد دانه با یکدیگر اختلاف معنی داری در سطح ۱ درصد داشتند. همبستگی ساده بین صفات فنوتیپی نشان داد تعداد گره در بوته هبستگی مثبت و معنی داری با تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته دارد. همچنین همبستگی تعداد دانه در بوته با عملکرد دانه مثبت و معنی دار(**۷۶/۰ r=) بود. نتایج تجزیه علیت نشان داد صفات مرتبط با تعداد دانه در بوته مانند تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته اثرات مستقیم و غیر مستقیم بالایی با عملکرد دانه نشان دادند. اثر مستقیم تعداد دانه با عملکرد مثبت و معنی دار (۶۶/۰) بود، در حالیکه وزن صد دانه اثر مستقیم منفی بالایی (۴۴/۰-) با عملکرد دانه و اثر غیر مستقیم مثبت از طریق روز تا گلدهی (۲۴/۰) داشت. نتایج حاصل از تجزیه به عامل ها نشان داد عامل اول ۲/۴۱ درصد از تغییرات متغییرها را توجیه نمود و بزرگترین ضرایب عاملی مثبت آن متعلق به ارتفاع بوته، تعداد گره، تعداد کل غلاف ها، تعداد دانه در گیاه و عملکرد دانه بود. عامل دوم ۷۸/۲۱ درصد از تغییرات متغییرها را توجیه نموده و بزرگترین ضرایب عاملی آن متعلق به روز تا شروع گلدهی، روز تا رسیدگی، تعداد شاخه فرعی و وزن صد دانه بود. تجزیه به عامل ها توانست لاین های زودرس با عملکرد بالا را شناسایی کند، این لاین ها در گروه ۲ تجزیه کلاستر قرار گرفتند.نتیجه گیری: نتایج تجزیه به عامل ها نشان داد که دو عامل مشترک در مجموع۹۸/۶۲ درصد از کل واریانس متغیرها را توجیه کردند. بر اساس نتایج تجزیه علیت، در بین اجزای عملکرد تعداد دانه در بوته در تعیین میزان عملکرد بیشرین سهم را داشته و صفت تعداد غلاف در بوته که باعث تولید تعداد دانه بیشتر در لاین های سویا می شوند، باید در برنامه های به نژادی و انتخاب ارقام برتر در اولویت قرار گیرند. لاین های G۱۴، G۵، G۲، G۱۰ و G۸ در گروه لاین هایی با عملکرد در واحد سطح بالا و زودرس قرار گرفتند.

کلیدواژه ها:

تجزیه به عامل ها ، تعداد دانه ، تعداد غلاف ، وزن صد دانه