تحلیل روند تغییرات بلندمدت شاخص تراکم بارش (PCI) روزانه به عنوان شاخصی از تغییر اقلیم در حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان

زمینه و هدف: حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی- اقلیمی و قرارگرفتن در پهنه خشک و نیمه خشک کره زمین، در مواجه با ناهنجاری های اقلیمی به شدت آسیب پذیر است به طوری که یکی از مهمترین عناصر اقلیمی آن یعنی بارش، تغییر پذیری شدیدی از خود نشان می دهد. به طوریکه در جایی سبب بروز خشکسالی های ممتد و در مکان دیگر مسبب سیل و طغیان رودخانه ها می شود. لذا لزوم بررسی و پیش بینی تغییرات اقلیمی در این حوضه آبریز، جهت کاهش خطرات و زیان های احتمالی در سطوح مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی از اهمیت خاصی برخوردار است.

روش پژوهش: در این پژوهش از داده های بارش روزانه ۴۷ ایستگاه هواشناسی برای یک بازه زمانی ۳۰ ساله (۲۰۲۲-۱۹۹۳) که از سازمان هواشناسی ایران دریافت شد، استفاده گردید. بعد از اخذ داده ها و تشکیل بانک اطلاعاتی آنها، شاخص تراکم بارش (PCI) روزانه برای تمامی ایستگاه های مورد مطالعه محاسبه شد. مقدار شاخص تراکم بارش (PCI) روزانه عددی در بازه صفر و یک است. هر چقدر مقدار شاخص تراکم بارش (PCI) به عدد یک نزدیک تر باشد نشان دهنده تمرکز مقدار زیاد بارندگی در تعداد روزهای محدود است که احتمال وقوع سیل و بارندگی های شدید در این مناطق بیشتر می شود. در نهایت با استفاده از تخمین گر شیب سن روند تغییرات بلندمدت آنها مورد تحلیل قرار گرفتند.

یافته ها: میانگین بلندمدت مقادیر شاخص تراکم بارش (PCI) روزانه برای حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان نشان از بالا بودن این شاخص در حوضه آبریز مورد مطالعه دارد. بالاترین مقادیر این شاخص متعلق به نوار ساحلی جنوب تا جنوب شرق از بوشهر تا چابهار و پایین ترین آن نیز در غرب و جنوب غرب حوضه آبریز از آبادان تا پیرانشهر مشاهده می شود. نتایج تحلیل روند این شاخص نشان داد که کل حوضه آبریز به استثنای چند ایستگاه محدود (بروجن، جاسک و مسجد سلیمان) که روند آنها منفی می باشد بقیه ایستگاه های واقع در حوضه آبریز تحت سیطره روندهای افزایشی بوده اند. لذا شیب روند تغییرات افزایشی حاکی از تمرکز بارش ها در تعداد روزهای بارشی کمتر است است که این می تواند باعث افزایش روزهای همراه با بارش های سنگین و سیل آسا در این حوضه آبریز باشد.

نتایج: نتایج تحلیل روند این شاخص نشان داد که بیشتر مساحت حوضه آبریز مورد مطالعه دارای روند افزایشی بوده اند یعنی بارش ها در تعداد روزهای بارشی کمتری تمرکز پیدا کرده اند. این روند افزایشی که می تواند ناشی از افزایش خشکسالی ها در این حوضه آبریز باشد می تواند وقوع بارش های سیل آسا را در داخل این حوضه آبریز تشدید کند. لذا تغییرات این شاخص در زیر حوضه های بندرعباس-سدیج، بلوچستان جنوبی، کارون

کلیدواژه ها:

شاخص تراکم بارش (PCI) ، تخمینگر شیب سن ، تغییر اقلیم ، بارش ، روند