ارزیابی حساسیت پذیری وقوع زمین لغزش و همبستگی آن با شبکه جاده های جنگلی (مطالعه موردی: شهرستان رامسر)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: زمین لغزش ­ها از جمله مخاطرات محیطی است که هرساله موجب خسارات زیاد جانی و مالی در قسمت های وسیعی از نواحی کوهستانی کشورمان می­ شود، از این رو شناسایی عوامل مهم و موثر بر وقوع  این پدیده، می تواند به ­عنوان ابزاری کاربردی در کاهش زیان احتمالی مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین شناخت عوامل محیطی تاثیرگذار در شکل گیری وقوع زمین ­لغزش در شبکه­ های ارتباطی جنگلی از اهمیت زیادی برخوردار است. شهرستان رامسر به ­دلیل توپوگرافی عمدتا کوهستانی، و فعالیت زمین ­ساختی زیاد، پتانسیل طبیعی برای زمین لغزش های گسترده در حریم شبکه­ های ارتباطی را دارد. هدف از این پژوهش، پهنه ­بندی حساسیت ­پذیری وقوع زمین­ لغزش در محدوده­ شهرستان رامسر با در نظر گرفتن عوامل موثر به­ خصوص شبکه جاده ­های جنگلی و استفاده از قابلیت ­های سیستم اطلاعات جغرافیایی می­ باشد. مواد و روش ها: بدین منظور در ابتدا موقعیت زمین­ لغزش ­ها با استفاده از مطالعات میدانی، گزارش ­های تاریخی و تصاویر گوگل ارث مشخص شد. در مجموع ۹۵ زمین ­لغزش در منطقه شناسایی، که به دو گروه برای مدل­سازی (۷۰ درصد) و ارزیابی (۳۰درصد) تقسیم شد. جهت تحلیل مکانی حساسیت­ پذیری وقوع زمین ­لغزش معیارهایی از قبیل: شیب، جهت شیب، کاربری اراضی، فاصله از مراکز سکونتی، انحنای زمین، بارش، دما، فرسایس، ارتفاع، تراکم پوشش گیاهی، واحدهای سنگ­ شناسی، بافت خاک، تراکم آبراهه، فاصله از جاده، و شاخص رطوبت توپوگرافی مورد استفاده قرار گرفت. به منظور محاسبه تراکم و میزان سبزی پوشش گیاهی از پروداکت ۱۶ روزه ماهواره لندست ۸  در محیط سامانه گوگل ارث انجین استفاده گردید و خروجی نهایی با روش ­­های رگرسیون وزنی در GIS محاسبه شد. تمامی فرآیندها و تجزیه تحلیل داده ­ها در محیط Excel و نرم افزار (ArcMap) انجام شد. همچنین به ­منظور ارزیابی و اعتبار سنجی مدل ­ها از منحنی تشخیص عملکرد نسبی (ROC) استفاده شد. یافته ها: مهمترین عوامل تاثیرگذار در حساسیت ­پذیری زمین لغزش شامل نوع خاک، شیب زمین، پوشش گیاهی، زمین شناسی،جریان های هیدروژئولوژیکی، توپوگرافی، میزان بارندگی و خطوط ارتباطی هستند. پهنه ­های با حساسیت­ پذیری وقوع زمین­ لغزش و تراکم زمین ­لغزش ­ها در مناطقی نمایان شده است که عمدتا مناطق حاشیه­ محور­های مواصلاتی را شامل می ­شود. به دلیل احداث گسترده ساختمان ها و تاثیرات جانبی جاده سازی، و همچنین به دلیل تخریب شیب طبیعی زمین برای ایجاد جاده و گسترش آن، در این مناطق به وقوع پیوسته است. تطبیق پارامتر­های موثر بر وقوع زمین لغزش با لایه پراکنش زمین­ لغزش ­ها نشان داد حدود ۷۶ درصد از زمین­ لغزش ­ها در محدوده شیب ۱۱ – ۳۸ درجه رخ داده ­اند. فرسایش دامنه ­ها به­ وسیله جریان­ های پرسرعت سیلابی، باعث بروز بیش از ۶۳ درصد از زمین ­لغزش­ ها تا فاصله ۵۰۰ متری از آبراهه ­ها شده است. در کنار سه عامل اصلی نوع خاک، شیب طبیعی زمین، فرسایش دامنه­ ها وقوع خطر زمین ­لغزش، بازسازی و توسعه جاده بدون در نظر گرفتن اصول پایداری شیب باعث از بین رفتن تکیه­ گاه در شیب ­های تند شده و در صورت مساعد بودن سایر شرایط، بروز زمین لغزش را سبب شده است. بیش از نیمی از زمین­ لغزش رخ­داده در منطقه در تناوبی از سنگ، شیل، ماسه سنگ، سنگ جوش، همراه با لایه ­هایی از زغال رخ داده­ اند. قطع لایه زمین­ لغزش رخ داده با طبقات فاصله از جاده نشان داده رخ­داد زمین ­لغزش تا فاصله ۴۰۰ متری از جاده به ­دلیل تاثیر مستقیم عملیات راه سازی و ترانشه ­زنی در به­ هم زدن تعادل دامنه­ های مشرف به جاده بوده است، به گونه­ ای که با دور شدن از جاده اصلی مساحت زمین لغزش ­ها به­ تدریج کم­تر می­ شود. نتایج نشان داد مدل نسبت فراوانی (Frequency ratio models) با سطح زیر منحنی ۰/۷۶۰ دقت قابل قبولی برای تهیه نقشه حساسیت زمین­ لغزش ارائه کرده است. نتایج به­ دست آمده نقشه نهایی حساسیت­پذیری وقوع زمین لغزش نشان دهنده آن است که طبقه ۵ با ضریب حساسیت­پذیری خیلی زیاد ۱۳/۰۶ درصد از کل مساحت منطقه، طبقه۴ با ضریب حساسیت­پذیری زیاد ۱۶/۳۵ درصد، طبقه۳ با ضریب حساسیت­پذیری متوسط۲۲/۳۲ درصد، طبقه ۲ با ضریب حساسیت­پذیری کم۲۷/۴۶ درصد، طبقه۱ با ضریب حساسیت­پذیری خیلی کم۲۰/۷۹ درصد را به خود اختصاص داده­ اند در نتیجه۳۱/۷۹ درصد از کل منطقه در معرض لغزش شدید قرار دارد.  با توجه به نقشه نهایی و  ارتباط نزدیک بین حضور جاده و وقوع زمین لغزش می توان بیان داشت که جاده ­های شمال غربی و شرقی  شهرستان رامسر بیش­تر در معرض وقوع زمین ­لغزش هستند. نتیجه گیری: به نظر می رسد حذف پوشش گیاهی، تغییر مسیر آبراهه ،تغییر شیب طبیعی زمین،برداشت خاک ها و سنگ ها برای ساخت جاده در منطقه باعث بروز زمین زلغزش­ ها در اطراف جاده ­های جنگلی شده است. محدوده های حاشیه محورهای مواصلاتی افتراق زیادی بین ضرایب حساسیت­پذیری نشان داده ­اند، که این امر نشان دهنده اهمیت بالقوه وقوع زمین لغزش در این مناطق است. می توان نتیجه گرفت که ارائه توصیه ها و راه کارهای مناسب برای کاهش ریسک های زمین لغزش ها، بهبود مدیریت مناطق و اجرای استراتژی های پیشگیرانه در این منطقه بسیار ضروری است. این تحقیق نشان می دهد که با انجام تحلیل های دقیق و انطباق با وضعیت محیطی، می توان تدابیر موثری را به منظور کاهش آثار زمین لغزش ها و افزایش پایداری مناطق اجرایی کرد. از این رو، ترکیبی از تحلیل های زمین شناسی، هیدروژئولوژی، توپوگرافی و اطلاعات جغرافیایی می تواند به عنوان یک ابزار موثر برای مطالعه، پیش بینی و مدیریت ریسک زمین لغزش ها در مناطق کوهستانی استفاده شود.

کلیدواژه ها:

Zoning ، Road ، Landslide ، Statistical Methods ، Modeling. ، پهنه ­بندی ، جاده ، روش ­های آماری ، لغزش ، مدلسازی