پایش تغییرات مکانی – زمانی کیفیت آب های سطحی درحوضه رودخانه بالخلی چای منتهی به سد یامچی (شهرستان اردبیل)

آب های سطحی به­ لحاظ ماهیت پویای خود و همچنین گذر از مسیرهای مختلف،  به­راحتی آلوده­شده و در مدت کوتاهی، آلودگی را به محیط های دیگر منتقل می کنند. از دیدگاه های مختلف، پایش مداوم تغییر در کیفیت آب های سطحی مخصوصا زمانی که به پشت سدها منتهی می شوند، از نظر سلامت محیطی و انسانی، بسیار مهم است.  با توجه به اهمیت پایش مداوم کیفیت آب های سطحی منتهی  به آب های جمع­شده در پشت سدها، در این مطالعه سعی شده است تا با استفاده از روش های مناسب، کیفیت آب­های سطحی در حوضه رودخانه یامچی مورد مطالعه قرارگیرد. به­منظور بررسی تغییرات در کیفیت آب های سطحی در محدوده فضایی(در مسیر رودخانه بالخلی­چای تا سد یامچی) –زمانی(در بازه زمانی مطالعاتی ۱۳۹۰-۱۴۰۰)، از داده ها و اطلاعات سازمان ها،  نمونه های میدانی و همچنین از شاخص های مختلف، استفاده شد. برای بررسی کیفیت آب، از شاخص کیفی آب، شاخص برآورد ذرات معلق یعنی؛ SPM  (بر اساس داده های Landsat-۸) و همچنین از شاخص تفاوت نرمال و اصلاح­شده آب، یعنی  MNDWI(مشتق­شده از تصاویر در محیط موتور گوگل ارث انجنین) برای دوره زمانی مورد مطالعه، استفاده گردید. در این مطالعه، برای بررسی تغییرات زمانی- فضایی کیفیت آب در دوره مطالعاتی از داده­های کیفی (شامل : pH، EC، TDS، کدورت، Ca۲+، DO، Mg۲، Na+، Cl، HCO۳، SO۴،  نیترات، فسفات، BOD، COD، کلیفرم کل و کلیفرم مدفوعی) استفاده گردید. برای رسیدن به هدف مطالعه، از ۱۸ پارامتر کیفی آب مانند : pH، EC، TDS، کدورت، Ca۲+، DO، Mg۲، Na+، Cl، HCO۳، SO۴، نیترات، فسفات، BOD، COD، کلیفرم کل و کلیفرم مدفوعی) استفاده شد. در پایان نیز نتایج با استفاده از امکانات سیستم اطلاعات جغرافیایی به­صورت نقشه های پهنه بندی ارائه­گردید. نتایج بررسی ها در محدوده سد یامچی اردبیل، نشان­داد که پارامتر EC و TDS،  سختی، کلیفرم کل و DO از حد استاندارد تعیین­شده سازمان بهداشت جهانی بالاتر است. بررسی شاخص کیفی آب (WQI) و استفاده از آنتروپی شانون نیز نشان­داد که کیفیت آب محدوده مورد بررسی براساس طبقه بندی استاندارد جهانی در فصل مرطوب، مطلوب بوده ولی در فصل خشک نامطلوب است. همچنین بررسی نتایج ارائه­شده در نقشه های تهیه­شده با  استفاده از محاسبه شاخص SPM برای حوضه یامچی، بیانگر وجود مقدار بالای ذرات جامد معلق برای دوره مرطوب نسبت به دوره خشک در رودخانه یامچی می باشد. مقایسه بازه های زمانی نشان می دهد که مقدار تغییرات SPM در سال ۱۳۹۳ برای دوره مرطوب و در سال ۱۳۹۷ برای دوره خشک شدید تر است که دلیل آن می­تواند متاثر از عوامل طبیعی و انسانی در محدوده حوضه باشد. بررسی میزان کدورت نیز، بیانگر تغییرات شدید در دوره های مشابه است. بررسی ها همچنین نشان­داد که پارامترهای مورد بررسی با شاخص SPM یا مقدار ذرات معلق، هم­بستگی بالایی با یکدیگر دارند. بررسی روند تغییرات مقدار حاصل از به­کارگیری شاخص MNDWI  نیز نشان­داد که روند صعودی مقادیر منتج، منطبق بر دوره مرطوب و روند نزولی نیز منطبق بر دوره فصل خشک است و میزان این تغییرات در سطح حوضه در حدود ۴ کیلومتر می­باشد.

کلیدواژه ها:

شاخص کیفیت آب ، سنجش از دور ، SPM ، MNDWI ، سد یامچی