ارزیابی شاخص های رطوبتی از دیدگاه اقلیم کشاورزی در شمال شرق ایران

بررسی وضعیت رطوبتی جو در مدیریت آبیاری و تعیین برنامه­های بلند مدت مدیریت منابع آب حائز اهمیت است. در این مطالعه داده­های پارامترهای اقلیمی بارش، دمای کمینه، بیشینه و متوسط دما به منظور تعیین شاخص رطوبتی، باران موثر، تبخیر– تعرق بالقوه و نیاز رطوبتی گیاه در سطح ۱۲ ایستگاه هواشناسی واقع در شمال شرق ایران بررسی شد. در مطالعه حاضر با روش اسنادی– آماری، برای سنجش تبخیر– تعرق پتانسیل از روش تجربی پاپاداکیس و برای تعیین باران موثر از روش USDA در محیط نرم افزار CropWat/۸ استفاده شد. بر اساس نسبت بین باران موثر، تبخیر– تعرق بالقوه و بارش ماهانه نیاز رطوبتی مشخص گردید. نتایج پردازش­ها در سطح ایستگاه­های مورد مطالعه بر اساس روش درون یابی IDW در محیط نرم افزار ArcGIS۱۰/۲ به صورت توزیع فضایی در سطح منطقه شمال شرق مشخص گردید. نتایج نشان داد که در منطقه مورد مطالعه، استان خراسان شمالی و استان خراسان جنوبی به ترتیب از شرایط رطوبتی بالا و پایین برخوردار می­باشند. بیشترین میزان باران موثر در ماه­های مارس و آوریل رخ می­دهد. توزیع مکانی باران موثر از شمال به جنوب منطقه کاهش می­یابد. میزان تبخیر– تعرق پتانسیل بالقوه از شمال به جنوب منطقه مورد مطالعه افزایش می­یابد. منطقه شمال شرق از شرایط رطوبتی مناسبی برخوردار نبوده و به استثنای مناطق سردسیر خراسان شمالی، دیگر مناطق به شدت با کمبود رطوبت مواجه بوده و تنش رطوبتی برای بیشتر محصولات در ایام گرم سال به وجود می آید. پردازش شاخص رطوبتی نشان داد که از شمال به جنوب منطقه مورد مطالعه مقدار شاخص رطوبتی به شدت کاهش می­یابد. منطقه از تبخیر– تعرق پتانسیل بالایی نیز برخوردار بوده و در واقع، درون­داد رطوبت از طریق بارش کمتر از میزان برون­دادی است که در اثر تبخیر و تعرق از دست می رود. مناطق خراسان جنوبی از بحرانی ترین شرایط تبخیر- تعرق پتانسیل برخوردار می­باشد. طول فصل مرطوب در منطقه، به جز استان خراسان شمالی، کوتاه مدت است در مناطقی از خراسان جنوبی تقریبا ماه مرطوبی وجود ندارد. توزیع مکانی شاخص­های رطوبتی از عامل عرض جغرافیایی و الگوی ناهمواری­های منطقه تبعیت می­نماید. نتایج و دستاورد­های این تحقیق در برنامه­ریزی و مدیریت منابع آب و عملیات و برنامه­های کشاورزی حائز اهمیت می­باشد.

کلیدواژه ها:

Effective rainfall ، Potential Evapotranspiration ، Northeast of Iran ، Moisture requirement ، باران موثر ، تبخیر– تعرق پتانسیل ، شمال شرق ، نیاز رطوبتی