تبیین و شناسایی نقش مسئولیت مدنی، شرایط ضرر قابل جبران در نظام حقوقی ایران

حقوقدانان ضرر را به معنی کاستی و نقصان دانسته و آن را به دو نوع یعنی ضرر مادی و ضرر معنوی تقسیم نمودند. ضرر مادی را ضرر دانسته اند که به اعیان و منافع و حقوق مالی اشخاص وارد می شود و ضرر معنوی را ضرری دانسته اند که به عواطف و احساسات اشخاص وارد می شود. در مورد امکان جبران ضرر مادی و معنوی هیچگونه تردیدی در حقوق ایران وجود ندارد. ضرر از فعل زیانبار ناشی می شود که ممکن است به شکل مستقیم و مباشرتا و یا به طور غیرمستقیم و به تسبیب باشد. گاهی هم اشخاص مسئول خسارات وارده توسط دیگران هستند و این امر به دلیل آن است که اشخاصی که دیگران تحت نظر آنها زندگی و فعالیت می نمایند نظارت بیشتری نسبت به اشخاص تحت نظر خود داشته باشند. ضرر قابل جبران اوصاف و شرایطی دارد که عبارتند از مستقیم بودن ضرر، مسلم بودن ضرر، نامشروع بودن ضرر، جبران نشده بودن ضرر و قابل پیش بینی بودن ضرر است یکی از موضوعات مهم در جامعه و مباحث حقوقی تحلیل جبرانها و ضرر در مسئولیت مدنی می باشد. مسئولیت مدنی در معنای عام، شامل مسئولیت قراردادی و مسئولیت قهری، که همان مسئولیت مدنی در معنای خاص است، می باشد. به طور معمول، هدف قواعد و اصول مسئولیت مدنی جبران ضرری است که وارد شده و به گذشته نظر دارد. لذا، هیچ گاه نباید وسیله انتفاع و بهره برداری شخص متضرر قرار گیرد و این در حالی است که در مسئولیت قراردادی اصولا هدف از جبران خسارت آن است که متعهدله به شرایطی برسد که اگر متعهد به تعهد خود عمل می نمود، بدان شرایط دست می یافت. هدف از ایجاد مسئولیت مدنی این است که زیان به طور کامل جبران شود و زیان دیده وضع پیشین را بازیابد. از این روکسی که به دیگری خسارت وارد می کند وضع زیاندیده را تغییر داده است و تحقق جبران به معنای واقعی، منوط به اقداماتی است که زیان دیده را به وضع قبل از ورود زیان بازگرداند. در نظامهای حقوقی مختلف نیز به شیوه های متفاوت عمل می شود. به گونه ای که در برخی نظام های حقوقی، این دو نوع مسئولیت واحد هستند و آثار حاکم بر جبران خسارات را نیز یکی دانسته اند و در برخی نظام های دیگر، همچنان تفاوت بین این دو مسئولیت آشکار است. در حقوق مسئولیت بین المللی دولتها نیز یکی از طرق جبران خسارت اعاده وضع به حال سابق می باشد و دولت مسئول فعل متخلفانه، ملزم است که اعاده وضع به حال سابق کند؛ یعنی وضعیتی را که پیش از ارتکاب فعل متخلفانه وجود داشته است مجددا برقرار کند.

کلیدواژه ها:

مسئولیت ، مسئولیت مدنی ، جبران خسارت ، ضرر ، ضرر مادی و معنوی