تاویل جایگاه خیال در نقشمایه سیمرغ بر فرش صفوی با تکیه بر مثنوی معنوی

مولانا در ابداع صور خیال، جلوهای ترکیبگر دارد؛ یعنی صور خیال برگرفته از اساطیر را، در زمینه متنی همسان باهم می نهد و تابلوهای خیالانگیز «به تحریر کارگاه خیال» می آفریند؛ مرتبه ادراک خیال نیز که هنرمند به واسطه آن به آفرینش اثر هنری می پردازد در ارتباط با حواسی شناخته می شود که در جریان خلاقیت هنری به وی بعدی ذهنی عطا می کند. هنرمند صوفی مسلک دوره صفوی در تلاش بوده تا انسان کامل را با استفاده از قوه خیال خود در هنرهای اسلامی به ویژه فرش که دارای ذاتی هنری و عرفانی است در نقش مایه سیمرغ به نمایش بگذارد. از جهت دیگر، از جمله نقوشی که در دوره اسلامی نظر بسیاری از حکمای صاحب ذوق را به خود جلب کرد، و ذهن تیزبین ترین و عارف ترین شاعران ایران یعنی مولانا جلال الدین را بدان جلب کرد، این پرنده اساطیری بود که از دیرباز حضوری پررنگ در فرهنگ ایرانی داشته است؛ وی از سیمرغ برداشت های عرفانی فراوانی نموده است، سیمرغ در اندیشه مولانا گاهی کنایه ای برای انسان کامل بوده و گاهی نیز کنایه از ذات احدیت و معنویت، که همگی در نزد حضرت مولانا معانی بالایی دارند، و این مفاهیم به شیوه های لطیف با سیمرغ و عنقا به نمایش می آیند. پژوهش حاضر درصدد است با تکیه برآراء حکیمان و نیز استفاده از روش توصیفی تحلیلی و به ویژه بهرمندی از اندیشه مولانا در مثنوی معنوی به شناخت خیال و نیز جایگاه نقش مایه سیمرغ در طرح و نقش فرش دوره صفوی بپردازد .

کلیدواژه ها:

خیال ، ادراک خیالی ، فرش ، مولانا ، مثنوی معنو ی