ارزیابی قابلیت ها و توسعه ژئوتوریسم منطقه خطیرکوه با استفاده از تحلیل SWOT-ANP و QSPM

مقدمهگردشگری، صنعتی درآمد­زا، دارای صرفه اقتصادی و همراه با تبادل اجتماعی، فرهنگی و در عین حال، شامل کمترین آلودگی ­های محیط زیست است. ژئوتوریسم یا زمین­ گردشگری، اولین بار در ابتدای دهه ۱۹۹۰، به عنوان مطالعه مکانی مخصوص که دارای پدیده­ های آشکار زمین­ شناسی و ژئومورفولوژی است، به کار رفت. امروزه توسعه گردشگری در سراسر جهان، توجه زیادی را به خود معطوف کرده است، زیرا گردشگری به صنعتی تبدیل شده است که مزایای زیادی هم برای میزبان و هم برای بازدیدکننده به همراه دارد. این صعنت، به عنوان منبع اصلی اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه زیرساخت ها در بسیاری از کشورها تبدیل شده است. هدف این پژوهش، بررسی قابلیت های ژئوتوریسم منطقه خطیرکوه واقع در شهرستان سوادکوه استان مازندران، با استفاده از تحلیل ترکیبی SWOT-ANP و QSPM است. مواد و روش ­هابه لحاظ مراحل انجام کار، این پژوهش، از نوع توصیفی-تحلیلی است. شیوه جمع آوری داده ها به­ صورت کتابخانه ای و مطالعات میدانی از نوع پیمایشی (مصاحبه و پرسشنامه) و چارچوب نظری نیز با استفاده از روش اسنادی انجام گرفت. به منظور انجام پژوهش، پرسشنامه ای شامل ۸۳ سوال طراحی شد که به چهار قسمت اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و اکولوژیکی و قابلیت ژئوتوریسم، تقسیم شد که چند سوال نیز در پایان پرسشنامه، مربوط به پیشنهاد و راهکار آورده شده است. پرسشنامه طراحی شده، بعد از آزمون پایایی و روایی آن، در اختیار ۷۱ نفر از افراد محلی، کارکنان، کارشناسان و دانشجویان قرار گرفت که هر یک از سوال های پرسشنامه به ­صورت چهار گزینه ای و بر اساس مقیاس لیکرت طراحی شدند. سپس، با استفاده از تحلیل SWOT، نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت های منطقه در زمینه ژئوتوریسم مشخص شد و با استفاده از روش فرایند تحلیل شبکه ای، وزن دهی و اولویت بندی شده و در نهایت، راهبرد های توسعه ژئوتوریسم در منطقه مشخص شدند. نتایج و بحثنتایج نشان داد که مجموع امتیازات وزن دار نقاط قوت (S) و ضعف (W) به­ ترتیب ۲.۸۸ و ۲.۵۵ و مجموع امتیازات وزن دار فرصت ها (O) و تهدیدها (T) نیز به ­ترتیب ۲.۹۲ و ۲.۳۹ به دست آمد. بر اساس نتایج روش برنامه ریزی راهبردی کمی (QSPM)، اولویت بندی این راهبردها با مجموع امتیازهای ۲۹.۲۸۳، ۲۸.۳۵۰، ۲۷.۷۴۴، ۲۶.۸۷۷ و ۲۶.۵۳۴ به ترتیب شامل راهبردهای ST۶، SO۱، SO۷، WO۲ و WO۱ هستند. همچنین، با توجه به این که مجموع امتیازات SO بیشتر از WT بوده است، راهبرد مناسب برای تدوین برنامه ریزی توسعه ژئوتوریسم در منطقه، راهبرد تهاجمی خواهد بود. طبق تحلیل ANP، اولویت نهایی راهبرد­هایی مثل بهره گیری و جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی، جلب همکاری نهاد­های دولتی در تخصیص منابع مالی برای توسعه زیرساخت های گردشگری منطقه، سرمایه گذاری در بخش های زیربنایی، ایجاد مشاغل جدید برای مردم بومی، سرمایه گذاری مناسب در بخش های فرهنگی و آموزش مردم بومی برای ارتباط برقرار کردن با گردشگران، بوده است که مناسب­ تر از سایر راهبرد­ها تشخیص داده شد. نتیجه­ گیریبا توجه به اولویت راهبردهای پیشنهادی برای منطقه، می توان بیان کرد که برای توسعه پایدار ژئوتوریسم، باید مشوق هایی برای بخش خصوصی منطقه خطیرکوه در نظر گرفت. زیرا سرمایه گذران خصوصی با ورود به این صنعت، به دنبال به دست آوردن عایدی بیشتر هستند و همین موضوع آن­ ها را ناگزیر به ارائه خدمات مناسب می کند. متاسفانه مشوق چندانی برای مشارکت بخش خصوصی در صنعت گردشگری به­ خصوص در بحث ژئوتوریسم در ایران و طبیعتا در منطقه خطیر­کوه وجود ندارد. در صورت رفع مشکلات ناشی از عدم واگذاری­ ها به بخش خصوصی و امکانات زیربنایی، شاهد توسعه پایدارتر در منطقه خواهیم بود.

کلیدواژه ها:

استان مازندران ، برنامه ریزی ، پرسشنامه ، راهبرد ، گردشگری