بررسی روابط بین مشخصه های هیدرومورفولوژیکی و هیدرولوژیکی بر میزان مطلوبیت زیستگاه تحت سناریوهای تغییر رژیم جریان زیست محیطی مبتنی بر احیای اکوسیستم رودخانه کردان

احیای رودخانه، حفظ حیات طبیعی و بوم شناختی رودخانه در کنار بهره برداری از آن برای مصارف مختلف، یکی از برجسته ترین حوزه های علمی کاربردی منابع آب است. تامین جریان زیست محیطی، به­عنوان ابزاری برجسته برای کاهش تاثیرات منفی تنظیم رودخانه و حفاظت، احیا و بهبود کیفیت زیستگاه رودخانه های طبیعی در مدیریت حوزه های آبخیز و مدیریت یکپارچه منابع آب، شناخته شده است. در این مطالعه، به­منظور ارزیابی و برآورد رژیم جریان زیست محیطی رودخانه کردان، روش منحنی تداوم جریان بر اساس آمار هیدرولوژیکی ایستگاه هیدرومتری در طول دوره آماری ۳۵ ساله (از سال آبی ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۹) و مدل هیدرومورفواکولوژیکی MesoHABSIM، بر پایه مطالعات و مشاهدات میدانی مورد استفاده قرار گرفتند و مطابق با آن، مطلوبیت زیستگاه در دسترس گونه ماهی هدف در سناریوهای مختلف رژیم جریان، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد توزیع حداقل میزان جریان اکولوژیکی در طول سال، نسبتا یکنواخت و در محدوده جریان پایه رودخانه است (حداکثر مقدار ۸/۱ مترمکعب بر ثانیه در ماه فروردین و حداقل ۳/۰ مترمکعب بر ثانیه در ماه مهر). با این حال، توزیع جریان مطلوب اکولوژیکی برای فراهم کردن زیستگاه های هیدرومورفولوژیکی مطلوب در طول سال، نابرابر است. همچنین حداکثر مقدار مورد نیاز جریان اکولوژیکی مطلوب در اردیبهشت برابر با ۶/۳ مترمکعب بر ثانیه و کمترین مقدار جریان اکولوژیکی مطلوب در مهر برابر با ۷/۰ مترمکعب بر ثانیه است. از طرفی دیگر، با توجه به تجزیه و تحلیل صورت گرفته، در بیشتر اوقات سال، دبی کمتر از میانگین جریان سالانه در رودخانه مورد مطالعه که برابر ۹۵/۳ مترمکعب برثانیه می باشد، جاری است و این در حالی است که این جریان ها برای تامین نیازهای اکولوژیکی آبزیان، ناکافی است. نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد که تغییرات هیدرومورفولوژی رودخانه کردان در اثر تنظیم طولانی مدت جریان رودخانه، منجر به تغییر در توزیع زیستگاه های مطلوب مورفولوژیکی می شود. قابل ذکر است مدل MesoHABSIM، مطلوبیت و در دسترس بودن زیستگاه گونه های ماهی را برای سناریوهای مختلف رژیم جریان و مورفولوژی رودخانه را به خوبی شبیه سازی کرده و نیز در پروژه های احیای اکولوژیکی رودخانه و تعیین جریان زیست محیطی، می تواند کاربرد داشته باشد.

کلیدواژه ها:

اکولوژی رودخانه ، تنظیم جریان رودخانه ، رژیم جریان طبیعی ، منابع آب ، منحنی مطلوبیت زیستگاه