فرش صفوی تجلی گاه ملکوت خیال (با تاکید بر آراء شیخ اکبر محی الدین ابن عربی)

حضور عناصر مفهومی که نشان گر ذهن پویای انسان خردمند بوده، در گستره تمدن ایران کمیاب نیست و اکثر هنرهای باستانی و سنتی ایران را شامل می شود. از جمله فرش دستباف که گویای چنین مطلبی است . یکی از مولفه های مهمی که هنرمندان توانسته اند هنرهای خود را با تکیه به آن شکوفا سازند ”عنصر خیال” است . اصطلاح عنصر در این پژوهش به مفهوم کلی خود به کار برده شده است . خیال به واسطه ماهیت ، با نفس پیوندی عمیق دارد، بطوریکه نفس در عالم خیال ساکن و به آن متعلق می باشد .اما این عالم خیال را نباید همسان و از جنس خیال بافی و یا اوهام تلقی نمود. هدف از نگارش این مقاله کاوشی در ماهیت و ارائه ای از برخی مبانی ادراک خیال، و شناختی از حضور آن در هنر فرش دستباف ایران است ، که در صحنه تاریخ ایران از جمله دوره صفوی مصداق یافته است . نسبت نقوش در قالی های دوره صفوی با عنصر خیال، و چگونگی این ادراک در فرش به نمایش درآمده، دغدغه اصلی این پژوهش است . در این باب عنصر خیال و جایگاه آن، از دیدگاه زیباشناختی و مفهوم پردازی در نقوش فرش صفوی واکاوی شده، و نیز مولفه های ازخیال با جندی از مفاهیم نمادین در تعدادی از فرشهای این دوره با تکیه بر مکتب عرفانی محی الدین ابن عربی مورد انطباق و بررسی قرار گرفت ؛ و با طرح مقدماتی این مفهوم، با اتکا به روش تحلیل مفهومی سعی در بازاندیشی این مفاهیم در فرش دوره صفوی شده است . نتایج حاصله نشانگر نمایش خیال در فرش این دوره به نظر می رسد، شامل مفاهیمی عمیق باشند، پارهای از آن با عناوینی خاص مانند: منظر باب بهشت (عالم مثال)، گرفت و گیر( تقابل نیروی خیر و شر)، فرش شکارگاه موزه وین ، نمادپردازی و در نقوش فرشهای این دوره متجلی گشته است .

کلیدواژه ها:

عنصر خیال ، صفویه ، فرش دستباف ، زیباشناسی ، نمادپردازی .