تاثیر مفهوم «مرز» در شکل گیری داستان «رستم و سهراب» و «رستم و اسفندیار»

پدیده «مرز»، در دو مفهوم عینی و ذهنی، افزون بر شکل­ دهی به هویت افراد، جداکننده منافع سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی فرد یا گروه است. مرزهای عینی و ذهنی ریشه در اشتراکات و اختلافات اشخاص و پدیده ها دارند و دارای ماهیتی قراردادی هستند. چنین مرزها و تقابل­ هایی آن چنان فراگیر هستند که همه حوزه­ های طبیعی و ساختگی انسان را دربرگرفته ­اند. منظومه های «رستم و سهراب» و «رستم و اسفندیار»، به عنوان حوزه پژوهش این نوشتار، در روساخت و ژرف ساخت، روایتگر چنین مرزبندی هایی در ساحت عینی و ذهنی هستند و در قالب تقابل ساختارها و شخصیت­ ها و کنش­ ها، گره های بنیادینی را در حوزه ­های مربوط به علیت­ سازی پی رنگ و پیشبرد سایر رخدادهای منظومه ها شکل داده اند. بر همین مبنا، در این منظومه ها، با توجه به محتوا و نقطه اوج، چند گره زیربنایی در ساختارهای تقابلی مانند تقابل دین زرتشتی با دین مهری، جنگاور و فرمانروا، پدر و پسر، خرد و آز، مادرسالاری و پدرسالاری، ایران و توران، تقابل خود و دیگری و هویت پنهان و آشکار وجود دارد که برخی از علت­ های شکل گیری و بروز چنین منظومه هایی را در شاهنامه بیان می کنند. از نظر محتوایی، چنین مرزهایی، از منظری که این مقاله به مثابه خوانشی محدود و تقابل ­محور، بدان می پردازد، می ­تواند بازتاب دهنده روند جایگزینی نظام اجتماعی پدرسالاری به جای نظام مادرسالاری (رستم و سهراب)و جنگ های خونین اقوام ایرانی در جهت ترویج و تثبیت دین زرتشتی به جای ادیان کهن ایرانی، از جمله دین مهری(رستم و اسفندیار) باشد.

کلیدواژه ها:

مرز ، مرزهای ذهنی و عینی ، پی رنگ سازی ، تقابل های دوگانه ، رستم و سهراب ، رستم و اسفندیار