کالبدشناسی تکنیک­های بلاغی- زبانی روایت­های فکاهی مثنوی معنوی

کالبدشناسی تکنیک­های بلاغی- زبانی روایت­های فکاهی مثنوی معنوی زهرا رجبی* چکیدهخنده همچون زبان امری اجتماعی و عموما وابسته به گفتار، اعمال و موقعیت­های زبانی- معنایی نامتعارف و خلاف عادتی است که برای یک فرد در ارتباط با افراد، چیزها یا موقعیت­های دیگر ایجاد می­شود؛ ازاین­رو باید همچون دیگر پدیده­های اجتماعی و ارتباطی، آنچه به خندیدن افراد می­انجامد نیز اصول و قواعد خاصی داشته باشد. آرتورآسا برگر، استاد برجسته و معاصر علوم ارتباطات، برهمین مبنا سال­ها در ساختار زبان­شناختی- معناشناختی طنز و فکاهی مطالعه کرده و برای آن الگویی زبانی-بلاغی شامل ۴۵ تکنیک را با ­عنوان «کالبدشناسی فکاهی» ارائه کرده ­است. ازآنجاکه تاکنون لطیفه­ها و حکایت­های طنز فارسی با این رویکرد بررسی نشده­اند، در پژوهش حاضر ۷۶ روایت فکاهی موجود در مثنوی مولانا به­عنوان اثری ادبی و پر از حکایت­های طنز که صدها سال است در بین ایرانیان محبوبیت دارد، به شیوه­ی توصیفی- تحلیلی کالبدشکافی شده ­است تا ضمن معرفی دیدگاه برگر، مشخص شود مهم ترین تکنیک­های زبانی- معنایی به­کاررفته در فکاهیات مثنوی کدام اند و اینکه از بین چهارنوع زبانی، منطقی، هویتی و کنشی کدام دسته تکنیک بیشترین تاثیر را در ساختار زبانی-بلاغی فکاهیات مثنوی دارند. براساس نتایج، از ۴۰۹ تکنیک موجود در فکاهیات مولوی، تکنیک­های منطقی، زبانی، ماهوی و کنشی به­ترتیب با ۱۴۶، ۱۲۶، ۱۱۹ و ۱۸ مورد به ­کار رفته ­است. همچنین مشخص شد بین محتوای فکاهی­های مشابه و تکنیک­های موجود در آن ارتباط معناداری وجود دارد.واژه های کلیدی: فکاهی، آرتورآسا برگر، ساختار زبانی- بلاغی، مثنوی مولوی. * استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک [e-mail]تاریخ دریافت مقاله: ۲۵/۱۱/۱۳۹۹             تاریخ پذیرش مقاله: ۷/۴/۱۴۰۰

کلیدواژه ها:

واژه های کلیدی: فکاهی ، آرتورآسا برگر ، ساختار زبانی- بلاغی ، مثنوی مولوی