بازشناسی شاخصههای تفسیر واعظانه و تمایز آن با دیگر تفاسیر

تفسیر واعظانه، نخستین گونه شناختهشده از تفسیر در سده نخست است که در سدههای پنجم تا دهم رشد چشمگیری یافت و مورد استقبال مردم قرار گرفت، اما پس از آن، وارد دوران افول شد؛ تا امروزه ضمن تغییر در برخی از شاخصه ها، در قالب تفاسیر تربیتی، هدایتی و اجتماعی بازتولد یابد، اما ابعاد این شیوه تفسیری، همچنان ناشناخته مانده است؛ درحالی که توجه به تفاسیری تودهنگر همچون تفسیر واعظانه، در کاهش فاصله تفسیر با توده مسلمان موثر است. تاکنون شاخصه های تفسیر واعظانه به نیکی از دیگر گونه های تفسیری متمایز نگشته و ملاک دقیقی برای شناخت و تمایز آن ارائه نشده، تا جایی که حتی بین برخی از محققان، تفسیر واعظانه با گونه های «عرفانی» و «تربیتی- هدایتی» خلط شده است. در پژوهش پیش رو، ضمن تمرکز بر شش تفسیر واعظانه از فریقین، شاخصه های تمیزدهنده این گونه تفسیری از سایر گونه ها، با روشی توصیفی-تحلیلی، ذیل هشت عنوان شناسایی شده که عبارت اند از: تاویل آیات با لطایف و اشارات عرفانی، استفاده از تشبیه، تمثیل و داستان، نگارش به زبان بومی، استفاده از ادبیات ساده در قالب جملات کوتاه، گویش نصیحت گونه و خیرخواهانه، استفاده از مفاهیم مرتبط با وعظ در قرآن، استفاده اندرزی از روایات و بالاخره بهره گیری اشاری از رموز عددی. تفاسیر واعظانه در شاخصه های فوق با برخی از گونه های تفسیری اشتراکاتی دارند که در مقاله تبیین شده است.

کلیدواژه ها:

تفاسیر توده نگر ، تفاسیر نخبه نگر ، تفسیر واعظانه ، شاخصه های عرضی