ارزیابی تغییرات زمانی- مکانی منابع آب زیرزمینی دشت کاشمر مبتنی بر تحلیل سری زمانی داده های بارش و خشکسالی

 آب های زیرزمینی از منابع ارزشمند تامین آب در جهان به شمار می روند. بطوری­که امروزه مطالعات نشان می دهند عواملی چون بارندگی کم، خشکسالی های مستمر و بهره­ برداری بیش از ظرفیت، باعث ایجاد خسارت­ های اقتصادی و زیست محیطی شده است. لذا این تحقیق با هدف ارزیابی اثرات بارندگی و خشکسالی بر سطح سفره آب زیرزمینی دشت کاشمر به عنوان یکی از مهمترین دشت­ های حاصلخیز خراسان رضوی در شرق ایران و با استفاده از روش­ های تحلیل سری­های زمانی مان-کندال و پتیت انجام شد. در این تحقیق از دوره آماری ۳۰ ساله (۱۳۶۸-۱۳۹۷) داده­های بارندگی ایستگاه هواشناسی کاشمر، جهت ارزیابی اثرات خشکسالی هواشناسی، با شاخص SPI و از داده های آماری ۱۷ چاه پیزومتر منطقه مورد مطالعه در یک دوره زمانی ۲۳ ساله (۱۳۷۵-۱۳۹۷) جهت ارزیابی خشکسالی آب زیرزمینی، با شاخص PSI استفاده شد. نتایج تحلیل سری زمانی شاخص SPI در بازه­های مختلف ۳، ۶، ۱۲ و ۲۴ ماهه در بازه زمانی ۱۳۶۸-۱۳۹۷ نشان داد که تغییرات تدریجی موجود در بازه ۶ و ۱۲ ماهه در سطح پنج درصد معنی­ دار p-value= ۰.۰۵) ) که نقطه تغییر آن­ها در سال ۷۹-۱۳۷۸ بوده و در بازه ۳ و ۲۴ ماهه معنی­ دار نبوده است. سری زمانی شاخص PSI در چاه­ های کلاته رحیم و خلیل آباد (در بخش های جنوب و شمال منطقه)  به دلیل اینکهp-value≠ ۰.۰۵  غیر معنی ­دار و بقیه چاه ­ها معنی­ دار می­ باشد. این بدان معنی است که چاه­های کلاته رحیم و خلیل آباد به دلیل عملیات­ های آبخوانداری صورت گرفته در منطقه شرایط بهتری در هنگام رخداد خشکسالی­ ها داشته­ اند. بنابراین، دشت کاشمر در بازه ۲۳ ساله ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۷ دچار خشکسالی آب زیرزمینی بوده است. باتوجه به نتایج شاخص های  SPI و PSI، خشکسالی هواشناسی بر منابع آب زیرزمینی تاثیرگذار بوده است، اما عامل مهمتر در خشکسالی آب زیرزمینی، بهره­برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی می ­باشد که این بهره­برداری­ ها باعث افت سطح آب به مقدار ۴۰ سانتی­متر در سال در دشت کاشمر شده است.

کلیدواژه ها:

SPI Index ، PSI Index ، Groundwater Level Loss ، Ground statistics methods. ، افت سطح آب زیرزمینی ، روش های زمین آمار ، شاخص SPI ، شاخص PSI