بررسی اثرات خشکسالی بر روی عملکرد گندم آبی و دیم در منطقه بجنورد

خشکسالی پدیده ای آرام و خزنده که خسارات زیادی و جبران­ ناپذیری به طبیعت وارد می ­کند و تمام اقلیم ها را تحت تاثیر قرار می­ دهد. یکی از پیامدهای اقلیمی مهم برای زراعت، خشکسالی ­های پیاپی است که هر چند سال اتفاق می ­افتد و باعث کاهش عملکرد تولید به ویژه در شرایط کشاورزی دیم می شود. لذا این تحقیق باهدف پایش خشکسالی­ ها و تاثیر خشکسالی کشاورزی بر روی محصول استراتژیک گندم تحت شرایط کشت دیم و آبی در منطقه بجنورد انجام شد. در این راستا برای محاسبه شاخص­ های خشکسالی بارش استاندارد شده (SPI)، شاخص درصد نرمال (PN) و شاخص نمره Z (ZSI) از آمار و اطلاعات بارندگی ایستگاه هواشناسی بجنورد طی دوره زمانی ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۸ استفاده شد. همچنین جهت ارتباط خشکسالی­ ها با محصولات کشاورزی از آمار و اطلاعات میزان سطح زیر کشت، میزان تولید و عملکرد محصول گندم دیم و آبی طی دوره آماری ۱۳۶۲ تا ۱۳۹۸ استفاده شد. نتایج همبستگی پیرسون بین شاخص­های خشکسالی با سطح زیر کشت، میزان تولید و عملکرد محصول گندم دیم و آبی نشان داد که کمترین همبستگی مربوط به شاخص ZSI با عملکرد آبی به مقدار r=۰/۲۳ و بیشترین همبستگی مربوط به میزان تولید دیم با شاخص PN به مقدار r=۰/۷۳ می­باشد. همچنین تغییرات زمانی سطح زیر کشت آبی و دیم گندم در منطقه بجنورد نشان می ­دهد، با گذشت زمان از سطح زیر کشت محصول گندم دیم به شدت کاسته شده است (شیب خط روند معادله منفی می­باشد) که یکی از علت های اصلی آن کاهش ریزش­ های جوی و خشکسالی در منطقه می ­باشد که خسارات جبران ناپذیری بر کشاورزان وارد کرده است. نتایج تغییرات شاخص SPI روی سطح برداشت از اراضی کشت دیم و آبی نشان داد که در زمان ترسالی، برداشت محصول از اراضی زیر کشت دیم و آبی افزایش یافته است و در زمان خشکسالی میزان برداشت محصول کاهش یافته است؛ اما در مورد کشت آبی در سال­هایی که خشکسالی رخ داده است، کاهش سطح برداشت آبی از شدت کمتری برخوردار بوده است و دلیل آن می­تواند استفاده از روش­ های دیگر تامین آب برای کشت ازجمله حفر چاه ­های غیرمجاز و عمیق تر کردن چاه ­های کشاورزی ­باشد.

کلیدواژه ها:

خشکسالی کشاورزی ، شاخص SPI ، عملکرد گندم ، کشت دیم و آبی