مینرال شیمی، کانی شناسی و رفتار عنصرهای کمیاب و خاکی کمیاب تورمالین در پگماتیت های ناحیه تاشینا (شمال سرکان، استان همدان)

ناحیه تاشینا به عنوان بخشی از پهنه ماگمایی- دگرگونی سنندج- سیرجان در ده کیلومتری شمال شهر سرکان و در دامنه جنوبی کوه گاوبار جای دارد. مهم ترین واحد زمین شناسی، گرانیت پورفیروییدی به سن ژوراسیک میانی است. تورمالین به صورت توده ای همراه با پگماتیت ها و به صورت رگه های کوارتز تورمالین درون گرانودیوریت ها دیده می شود. تورمالین های توده ای در پگماتیت ها به صورت کروی و بیضوی، کشیده و شعاعی دیده می شود و گاهی مقدار آن به اندازه ای است که می تواند از نوع تورمالینیت باشد. در مقیاس میکروسکوپی، تورمالین های توده ای به صورت قهوه ای- سبز، گاهی با رنگ تداخلی (اینترفرانس) بسیار شدید و تورمالین های رگه ای از نوع قهوه ای- سبز و آبی (ایندیکولیت) هستند. ایندیکولیت مربوط به فاز تاخیری تورمالین و جدیدتر از تورمالین های قهوه ای- سبز است. برپایه داده های تجزیه کانی تورمالین با ریزکاو الکترونی و نمودارهای گوناگون، تورمالین های این ناحیه آهن دار و از نوع شورل هستند. تورمالین درون پگماتیت بیشتر قلیایی با گرایش به سمت جایگاه خالی و تورمالین رگه های کوارتز تورمالین از نوع جایگاه خالی هستند. شکل داربودن و نبود منطقه بندی شیمیایی، بالابودن مقدار Al و Fe/Fe+Mg، نقصان در جایگاه X تورمالین ها و فراوانی تورمالین در سنگ میزبان گرانیتوییدی فقیر از Li نشان دهنده ماگمایی بودن خاستگاه تورمالین ها و غنی شدگی آنها از B است. برپایه تجزیه های زمین شیمیایی، وجود بی هنجاری منفی Ba، Eu، Nb و Sr در نمونه های منطقه و جدایش پلاژیوکلاز و پتاسیم فلدسپار، عامل مهمی در تحول ماگمایی سنگ های منطقه به شمار می رود. بررسی های انجام شده نشان دهنده سازگاری خوب میان نتایج بررسی های سنگ نگاری، شیمی عنصرهای کمیاب و خاکی کمیاب هستند.

کلیدواژه ها:

پگماتیت ، شورل ، عناصر نادر خاکی ، تاشینا ، سرکان