ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد برخی ژنوتیپ های کلزا در تلقیح با قارچ اندوفیت Priformospora indica و باکتریArthrobacter siccitolerans در شرایط تنش خشکی

چکیده: سابقه و هدف: یکی از مشکلات جهانی و کشور ما برای تولید محصولات کشاورزی تنش خشکی می باشد که برخورد حداقل یکی از مراحل مهم چرخه زندگی گیاهان با این نوع تنش، اجتناب ناپذیر است. از اینرو تکامل ژنوتیپ های زراعی مقاوم به خشکی و تولید بیشتر غذا از آب کمتر در شرایطی که عملا توسعه اراضی کشاورزی مقدور نیست، موجب گردیده تا بیشتر نگاه ها به افزایش عملکرد در واحد سطح معطوف شود. بنابراین، با توجه به نیاز کشور به افزایش تولید دانه های روغنی، این پژوهش با هدف ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد برخی ژنوتیپ های کلزا با قارچ شبه میکوریزا Piriformospora indica و باکتری افزاینده رشد Arthrobacter siccitolerans در شرایط بدون تنش و تنش خشکی اجرا شد. مواد و روش ها: این پژوهش در شرایط مزرعه ای طی دو سال زراعی ۹۶-۱۳۹۵و ۹۷-۱۳۹۶در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه محقق اردبیلی واقع در ۱۰ کیلومتری شهرستان اردبیل به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایشی شامل دو سطح آبیاری به عنوان فاکتور اصلی، شامل آبیاری معمول و دیگری تنش خشکی به صورت قطع آبیاری در مرحله خورجین دهی و سه سطح تلقیح میکروبی (بدون تلقیح، تلقیح قارچ P. indica و تلقیح باکتری A. siccitolerans به عنوان فاکتور فرعی و ۱۰ ژنوتیپ کلزای پاییزه ( کرج ۱، کرج ۲، کرج ۳، طلایه، زرفام، Licord، SLM-۰۴۶، Modena، Opera، Okapi ) به عنوان فاکتور فرعی فرعی مجموعا ۶۰ تیمار بود. یافته ها: نتایج نشان داد قطع آبیاری باعث کاهش معنی دار عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص سطح برگ، تعداد دانه در خورجین، طول خورجین، خورجین در بوته، وزن هزاردانه و ارتفاع بوته شد. نتایج مقایسات میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و ژنوتیپ نشان داد که بیشترین عملکرد دانه و بیولوژیک مربوط به ژنوتیپ طلایه به ترتیب با عملکرد ۵/۳۳۲۳ و ۹۷۴۵ کیلوگرم در هکتار تحت شرایط بدون تنش خشکی بوده و همینطور بیشترین وزن هزاردانه مربوط به ژنوتیپ اپرا با وزن ۹/۴ گرم بود. بیشترین کاهش عملکرد دانه در نتیجه اعمال تنش خشکی مربوط به ژنوتیپ کرج-۲ با کاهش ۲/۶۹۳ و کاهش عملکرد بیولوژیک مربوط به ژنوتیپ مودنا با کاهش ۳/۲۰۰۴ کیلوگرم درهکتار و کاهش وزن هزار دانه مربوط به ژنوتیپ زرفام با کاهش ۳۹/۱ گرم بود. در مقابل بیشترین افزایش عملکرد دانه در نتیجه تلقیح بذور با قارچ P. indica و باکتری A. siccitolerans، مربوط به ژنوتیپ اکاپی به ترتیب با افزایش ۰۸/۳۳۲ و ۲۵/۴۳۶ کیلوگرم در هکتار و بیشترین افزایش عملکرد بیولوژیک مربوط به ژنوتیپ مودنا با افزایش ۴۱/۱۲۳۹ تحت شرایط تلقیح با باکتری A. siccitolerans و افزایش ۵۸/۱۲۰۵ تحت شرایط تلقیح با قارچ P. indica بود. در کل تنش خشکی باعث کاهش عملکرد دانه و بیولوژیک به ترتیب به میزان ۲۴ و ۵/۲۰ درصد شد اما عمل تلقیح با قارچ P. indica و باکتری A. siccitolerans باعث بهبود عملکرد دانه تحت شرایط بدون تنش خشکی به ترتیب به میزان ۷ و ۱۰ درصد و بهبود عملکرد بیولوژیک به ترتیب به میزان ۶/۱۲ و ۱۱ درصد شد همچنین تحت شرایط اعمال تنش خشکی، تلقیح بذور با قارچ P. indica و باکتری A. siccitolerans باعث بهبود عملکرد دانه به ترتیب به میزان ۵/۱۰ و ۱۱ درصد و عملکرد بیولوژیک به ترتیب به میزان ۱۵ و ۱۶ درصد شد. نتایج نشان دهنده همبستگی بالای عملکرد دانه با تمامی صفات اندازه گیری شده و عملکرد بیولوژیک نیز با تمامی صفات اندازه گیری شده به غیر از شاخص عملکرد بود. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که تلقیح ژنوتیپ های کلزا اثر مثبت و معنی داری بر عملکرد و اجزای عملکرد تحت هر دو شرایط تنش خشکی و آبیاری کامل داشت و بین ژنوتیپ ها نیز ژنوتیپ طلایه بیشترین عملکرد و اجزای عملکرد را نسبت به بقیه ژنوتیپ ها داشت.

کلیدواژه ها:

خورجین دهی ، عملکرد دانه ، عملکرد بیولوژیک ، قطع آبیاری