تغییرات مکانی-زمانی فرسایش خاک در حوزه آبخیز معرف خامسان با استفاده از مدل RUSLE

پویایی عوامل فرسایندگی باران (R)، مدیریت زراعی (C) و فرسایش پذیری خاک (K) در مقایسه با دیگر عوامل (توپوگرافی، LS و مدیریت اراضی، P)، مهمترین نکته در برآورد صحیح فرسایش خاک در پایه های زمانی مختلف است. برآوردهای مکانی-زمانی فرسایش خاک در حوزه های آبخیز معرف-زوجی به دلیل کارکردهای آموزشی آن ها و نیز امکان تعمیم نتایج برای مناطق بزرگ تری از کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنابراین، در پژوهش حاضر ضمن بررسی پویایی عوامل R، C و K در حوزه آبخیز معرف-زوجی خامسان، نقشه توزیعی فرسایش خاک در مقیاس های زمانی فصلی و سالانه با استفاده از مدل RUSLE برای دو سال آبی ۹۵-۱۳۹۴ و ۹۷-۱۳۹۶ تهیه شد. نتایج نشان داد که فرسایش خاک در فصل زمستان با مقادیر ۳.۹۴ و ۴.۵۹ تن در هکتار به ترتیب حدود ۴۹ و ۷۴ درصد از کل فرسایش سال را به خود اختصاص داد. در نظر گرفتن شرایط ذوب در محاسبه عامل K برای فصل زمستان همراه با فقدان پوشش گیاهی در این فصل منجر به برآورد بیشتر فرسایش خاک نسبت به دیگر فصول شد. این نتایج با داده های هدررفت خاک کرت ها در رگبارهای ثبت شده در فصول مختلف و همچنین، غلظت بیشتر رسوبات معلق در رودخانه ها به ویژه در اسفند ماه تطابق دارد. در سال آبی ۹۵-۱۳۹۴ توزیع بارندگی ها در فصل پاییز به مراتب بیشتر از فصل بهار بود و لذا، فرسایش خاک فصل پاییز حدود ۳۳ درصد از کل فرسایش سال را به خود اختصاص داد. در سال آبی ۹۷-۱۳۹۶ اگرچه متوسط فرسایش خاک سالانه کمتر بود، اما به دلیل توزیع بیشتر بارندگی های فرساینده در فصل زمستان و هم زمان با فقدان پوشش گیاهی روی سطح خاک و نیز ذوب خاک، شدت فرسایش فصل زمستان بسیار بالا بود.

کلیدواژه ها:

پوشش گیاهی ، فرسایش پذیری خاک ، کاربری اراضی ، مدیریت اراضی ، معادله جهانی هدررفت خاک