تحلیل گفتمان استفهام انکاری در قرآن کریم (مطالعه موردی سوره مبارکه اسراء)

پرسش و پرسشگری سهم والایی را در تعاملات انسانی به خود اختصاص داده است. استفهام هنری است که برای اغراض مختلف به کار میرود و در معنای مجازی کاربرد زیادی دارد. در این میان، استفهام انکاری سهم بسزایی را به خود اختصاص داده است. بنابراین به نظر میرسد که بررسی دقیق تر این نوع از استفهام در زبان قرآن، راهگشای فهم بهتر از آموزه های قرآن کریم است. ما در رویارویی با قرآن کریم با متنی سروکار داریم که ابتدا شفاهی بوده و سپس به صورت مکتوب درآمده است، متنی الهی که لباس بشری پوشیده و زبانش قابل فهم برای بشر بوده و از سازوکارهای زبان بشری برای مفهوم سازی بهره برده؛ یکی از این سازوکارها، استفهام انکاری است که از بسامد بالایی در قرآن کریم برخوردار است. استفهام انکاری دارای کارکردهای گوناگونی در زبان است، این شیوه مخاطب را به تأمل و اندیشیدن دعوت میکند و موجب میشود تا او در باورهای خود یک بازنگری داشته باشد، از غفلت خود آگاه شود و بسیاری از حقیقتها و واقعیتهایی را که فراموش کرده است به خاطر آورد و گاه برای توبیخ، گاه تکذیب، گاه برای آغار یک گفتوگو و گاه برای جلب توجه مخاطب برای اینکه پیام را متوجه شود به کار میرود. در این پژوهش سعی بر آن است که استفهام های انکاری سوره مبارکه اسراء با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی بررسی و کارکرد آنها برای غالب کردن گفتمان خداوند و قرآن کریم بر سایر گفتمانها مورد دقت نظر قرار گیرد. از این روی چهار آیه در این سوره مورد بررسی قرار گرفت؛ یافته های پژوهش نشان میدهد استفهام های انکاری موجود در آیات سوره مبارکه اسراء در استیلای قدرت خداوند نقش مهمی ایفا میکنند و تنها گفتمان مورد تأیید خداوند، گفتمان توحیدی است که سایر گفتمانها در تقابل با آن قرار دارند.

کلیدواژه ها:

قرآن کریم ، سوره مبارکه اسراء ، استفهام انکاری ، نورمن فرکلاف