تجلی نقوش جانوری در فرش ترکمن

بافت فرش در میان اقوام ترکمن از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و با زندگی آنان عجین شده است.بافندگان فرش این منطقه که عمدتا زنان می باشند،از نقوش و موتیف های متنوع و زیبایی استفاده می کنند.بن مایه اصلی این نقوش همان تصاویر طبیعت ابتدایی است که به طور ناخود آگاه و غریزی زنان بافنده ترکمن را مجذوب خود ساخته و همچنین در ارتباط مستقیم با نیاز های ضروری و زندگی روزمره آنها می باشد.با بررسی نگاره های موجود در فرش های ترکمن متوجه می شویم که نقوش حیوانی بیش از سایر نمادها خود را جلوه گر می سازند.این نقوش که در قالب اشکال هندسی ،انتزاعی و تا حدی ابتدایی می باشند،بصورتی کاملا نمادین در جهت ارضای نیازهای عاطفی،تمثیلی از آیین ها و بلورهای مذهبی،نمود احساسات زنان بافنده و همچنین تقدیس و ارج نهادن به نقش مهم جانوران در نزد ترکمن ها است.قابل ذکر است که به جهت کراهت دین اسلام از به کارگیری تصویر جانوران،زنان هنرمند ترکمن از تصویر جای پای جانور در قالب گل ترکمن ،که شهرت بسیار دارند،استفاده نموده است.با وجود اینکه در پژوهش های گوناگون به قالی های ترکمن و نقوش آنها به صورت کلی پرداخته شده است ولیکن با توجه به جایگاه ویژه نقوش جانوری در این خصوص تلاشی صورت نگرفته است.لذا در این جستار پس از معرفی ایل ترکمن و ویژگی های آنان و به جهت تعدد نقش مایه های جانوری،چند نمونه شاخص و مهم از این نگاره ها مورد بررسی،تحلیل و نماد شناسی قرار گرفته است وسپس به طبقه بندی کلیه نقوش جانوری و معانی نمادین آنها پرداخته شده است.شیوه پژوهش در این نوشتار،ساختاری می باشد و اطلاعات از طریق مطالعه تاریخی و اسنادی جمع آوری شده اند. بخشی از یافته های بدست آمده نیز به روش میدانی انجام گرفت که از تلفیق مدارک و شواهدی که از این دو زمینه به دست می آید می توان تجلی نمادین نقوش جانوری را در فرش های ترکمن مشاهده نمود.

کلیدواژه ها:

ایل ترکمن ، نقوش جانوری ، نماد ، فرش